Najdoskonalszą formą muzyczną baroku jest opera, mistrzowsko rozwinięta przez Claudia Monteverdiego, Jeana-Baptistę Lully'ego czy Antonia Vivaldiego
Szczytowe osiągnięcia w muzyce baroku wyznaczają nazwiska takich twórców jak Antonio Vivaldi, Jerzy Fryderyk Händel i Jan Sebastian Bach. Granice epoki wyznacza z jednej strony rok 1600, kiedy wystawiono we Florencji pierwsze zachowane dzieło operowe (zwane wówczas dramma per musica) Jacopo Periego oraz rok 1750, kiedy zmarł Jan Sebastian Bach.
Muzykę barokową miała odróżniać od renesansowej jej ekspresyjność i indywidualny charakter. W początkowym okresie epoki baroku chciano odrzucić polifonię, co przyczyniło się do stworzenia charakterystycznych dla całej epoki środków wyrazu jak monodia akompaniowana, bas cyfrowany czy technika koncertująca. Główną ideą, celem muzyki stało się w baroku wyrażanie emocji i wywoływanie w słuchaczu uczuć zwanych afektami.
Król Dawid grający na harfie, 1628, Hendrick ter Brugghen, Muzeum Narodowe w Warszawie Mapa myśli Gitarzysta, 1757, Jean-Baptiste Greuze, Muzeum Narodowe w Warszawie
Z kolei barok z końca XVII wieku i pierwszych dziesięcioleci wieku kolejnego to tendencja do monumentalizacji — utwory stają się dłuższe, wieloczęściowe, przeznaczone na coraz większą liczbę muzyków — rozwinięcie zdobnictwa w wykonawstwie, ponowna fascynacja potęgą kontrapunktu, coraz większy rozwój muzyki instrumentalnej, a także powstanie koncertu solowego, sonaty oraz wielu innych gatunków i form. Szczytowe osiągnięcia w muzyce schyłkowego baroku wyznaczają nazwiska takich twórców jak Antonio Vivaldi, Jerzy Fryderyk Händel, Jan Sebastian Bach. Odejście od ich nieraz pompatycznego stylu w stronę miniaturyzacji, subtelności zdobień, lekkości, elegancji, finezji i sielankowości, kojarzone jest ze stylem galant (odpowiadającym rokoko w sztuce). Muzyczne galant przez jednych traktowane jest jako końcowa faza muzycznego baroku, przez innych jako okres przejściowy, wprowadzający do epoki klasycyzmu.
Palmę pierwszeństwa wśród kompozytorów początku epoki baroku przypisać trzeba zdecydowanie Claudio Monteverdiemu (1567-1643). To on wyznaczył najważniejsze kierunki rozwoju muzyki w I połowie wieku XVII. Jego twórczość religijna (m.in. słynne Vespro della beata vergine — Nieszpory maryjne z roku 1610) łączy w sobie elementy renesansowych technik kompozytorskich z najbardziej wówczas nowoczesnym stylem koncertującym, charakterystycznym dla twórców związanych z bazyliką św. Marka w Wenecji. Zasłynął jednak bardziej jako autor dziewięciu ksiąg madrygałów oraz oper: Orfeusz (1607 r.), Arianna (1608 r., zaginiona), Powrót Ulissesa do ojczyzny (1641 r.) i Koronacja Poppei (1642 r.), w których wyznaczył kierunki rozwoju opery na następne dziesięciolecia.
Wśród jego uczniów wymienić trzeba najwybitniejszego bodaj kompozytora niemieckiego w wieku XVII — Heinricha Schütza (1585-1672). To on zaszczepił styl włoski w swojej ojczyźnie i w muzyce wokalnej powiązał go z językiem niemieckim, a nauczył się go osobiście u Giovanniego Gabrielego i Claudio Monteverdiego w Wenecji. Współczesny Schützowi holenderski kompozytor Jan Pieterszoon Sweelinck (1562-1621) jawi się natomiast jako najważniejszy twórca z obszaru Europy Północnej w zakresie muzyki klawesynowej i organowej. On z kolei nawiązał do osiągnięć innego Włocha — Girolama Frescobaldiego (1583-1643), autora słynnego zbioru dzieł organowych Fiori musicali (1635 r.). Muzyka organowa ich obu miała dalej ogromny wpływ na dokonania w tym zakresie Johanna Jakoba Frobergera (1616-1667) i przede wszystkim Johanna Sebastiana Bacha (1685-1750).
Specyfikę i odrębność muzycznego baroku na gruncie francuskim wyznacza twórczość Jeana-Baptisty Lully’ego (1632-1687). Chociaż był Włochem z urodzenia, jemu przypisuje się wynalazek najbardziej francuskiego gatunku muzycznego tamtych czasów — tragédie lyrique (odpowiednik dramma per musica). Jego muzyka odzwierciedlała też przepych i polityczną potęgę dworu Ludwika XIV. Szczególne znaczenie przykładał Lully do form tanecznych, co odzwierciedlało z kolei umiłowanie Francuzów do baletu i wagę, jaką doń przywiązywali.
Apogeum sztuki barokowej we Włoszech wyznaczają w późnym baroku dzieła Arcangela Corellego (1653-1713) i Antonia Vivaldiego (1678-1741). To oni ukierunkowali drogi rozwoju muzyki instrumentalnej na następne 100 lat jako twórcy takich m.in. gatunków jak concerto grosso czy koncert solowy. W Niemczech w II połowie XVII wieku najbardziej interesujące zjawiska dotyczą muzyki organowej, dominującej w twórczości kompozytorów związanych z tzw. północną szkołą organową. Za jej głównych przedstawicieli uważa się Dietricha Buxtehudego (1637-1707) i Johanna Adama Reinckena (1643-1722).
W tym samym czasie na Wyspach Brytyjskich muzyczny styl barokowy znajduje swoje indywidualne oblicze w kompozycjach Henry’ego Purcella (1659-1695). Końcowa faza rozwoju muzyki baroku, a jednocześnie — w powszechnym przekonaniu jego najbardziej okazałe dokonania — wiążą się z działalnością mistrzów niemieckich: Georga Philippa Telemanna (1681-1767), Carla Heinricha Grauna (1704-1759) Johanna Adolpha Hassego (1699-1783) i Georga Friedricha Händla (1685-1759). Ostatni z nich zyskał szczególne uznanie w Anglii za swoje oratoria, w tym przede wszystkim za oratorium Mesjasz (1741) — obecnie jest to jeden z najsłynniejszych utworów muzycznych wszechczasów.
Syntezę muzycznej epoki baroku i jej podsumowanie stanowi bez wątpienia twórczość Johanna Sebastiana Bacha. Za życia był on jednak mniej sławny od wymienionych wyżej twórców niemieckich, chociaż przyznawano mu miano najwybitniejszego organisty swoich czasów. Kult Bacha i uznanie kluczowego znaczenia w naszej wizji muzycznego baroku rozpoczął się dopiero w wieku XIX, kiedy Feliks Mendelssohn Bartholdy po niemal stu latach przygotował i zadyrygował Bachowską Pasją wg św. Mateusza w roku 1828 w Berlinie.
Romantyzm
To czas, kiedy muzyka czerpie z legend, historii, tradycji ludowej. Ekspresyjne pieśni, symfonie i muzykę fortepianową komponują: Schumann, Brahms, Chopin, Paganini i wielu innych
Romantyzm to nurt dominujący w muzyce europejskiej przez większą część XIX wieku, choć trudno jest wyznaczyć ścisłe daty graniczne.
Początek XIX wieku wiąże się w muzyce z nazwiskiem Ludwiga van Beethovena, najmłodszego klasyka wiedeńskiego. W jego muzyce odnajdziemy zalążki wielu zjawisk, które decydowały o kształcie muzyki tworzonej przez kolejne generacje kompozytorów-romantyków. Od początku XIX w. prężnie rozwijała się też twórczość wirtuozowska — określana stylem brillant.
Polonez Chopina. Bal w Hôtel Lambert, Teofil Kwiatkowski, po 1862, Akwarela, Muzeum Narodowe w Warszawie Mapa myśli Występ orkiestry pod batutą karła, Jean-Jacques Grandville, po 1830, Francja, Muzeum Narodowe w Warszawie
Ernst Theodor Amadeus Hoffmann, niemiecki prawnik, kompozytor i krytyk muzyczny, a później również pisarz, napisał w recenzji poświęconej V Symfonii Ludwiga van Beethovena, iż „muzyka instrumentalna jest najbardziej romantyczną ze sztuk, można by prawie rzec, że jedyną czysto romantyczną”, a „muzyka instrumentalna Haydna, Mozarta i przede wszystkim Beethovena jest ucieleśnieniem romantycznej muzyki” i wreszcie że „muzyka Beethovena budzi nieskończoną tęsknotę, która jest istotą romantyzmu”.
W latach 1809-11 przychodzą na świat czterej kompozytorzy generacji 1810 — Felix Mendelssohn-Bartholdy, Fryderyk Chopin, Robert Schumann i Franciszek Liszt, których twórczość nadaje kształt muzycznemu romantyzmowi. Pięć lat później E. T. A. Hoffmann tworzy baśniową operę Undine, która jest uważana za pierwszą niemiecką operę romantyczną i jest jedną z najwcześniejszych oper romantycznych w Europie. W tym samym czasie w muzyce Franciszka Schuberta następuje tzw. przełom romantyczny, który wprowadza nowy styl w pieśni i muzyce instrumentalnej. Kolejna ważna data to rok 1830, w którym powstaje Symfonia „Fantastyczna” Hectora Berlioza — pierwsza programowa symfonia romantyczna. Wówczas również twórczość kompozytorów generacji 1810 wchodzi w fazę dojrzałą. W połowie wieku następują zmiany kontekstu społeczno-politycznego, pojawiają się nowe ideologie i prądy filozoficzne, czego skutki odnajdziemy również w sztuce.
Styl romantyczny drugiej połowy wieku, czyli jego późna odmiana, nosi nazwę neoromantyzmu. Na znaczeniu zyskuje muzyka programowa, wiązana z inspiracjami i wątkami pozamuzycznymi. Pojawia się w jej ramach (w twórczości Liszta) nowy gatunek — poemat symfoniczny. Równocześnie Ryszard Wagner rewolucjonizuje muzykę operową, wprowadzając na scenę dramat muzyczny. Lata 90. wyznaczają kres dominacji stylu neoromantycznego w muzyce. Pojawiają się nowe prądy — impresjonizm wywodzący się z francuskiego środowiska artystycznego i modernizm mający swe źródła w muzyce niemieckiej.
Niezależnie od ośrodka, w którym był uprawiany czy fazy rozwoju, można wskazać pewne ogólne wyznaczniki i uwarunkowania stylu romantycznego w muzyce. Są to między innymi: inspiracje folklorem, egzotyką, naturą, filozofią, literaturą i innymi sztukami; powrót do idei syntezy sztuk; ogromne znaczenie postulatu organiczności dzieła sztuki. Niezwykle istotna jest zmiana statusu społecznego kompozytora i wykonawcy (który stał się wolnym artystą) oraz społecznego aspektu funkcjonowania muzyki. W XIX w. upowszechniło się zjawisko koncertów publicznych. Wcześniej dla publiczności nie należącej do arystokracji dostępne były jedynie przedstawienia operowe bądź okazjonalne koncerty plenerowe. Wyjątek stanowiła Anglia, gdzie szczególnie w ośrodku londyńskim żywa była tradycja regularnych koncertów dostępnych dla wszystkich zainteresowanych słuchaczy. W krajach o wysoko rozwiniętej kulturze mieszczańskiej coraz bardziej popularne stawało się amatorskie muzykowanie domowe w kręgu rodziny i przyjaciół.
Instrumentami najczęściej używanymi w czasie spotkań muzycznych były: fortepian lub pianino, gitara, a także instrumenty smyczkowe. Stworzenie charakterystycznego stylu indywidualnego było celem wielu wybitnych twórców. Wiązało się to z odchodzeniem od tradycyjnych schematów form muzycznych i innych zasad porządkujących przebieg dzieła muzycznego. Gatunki muzyczne przenikały się i wpływały na siebie wzajemnie. Obok opery i symfonii ogromne znaczenie zyskała pieśń i miniatura instrumentalna (szczególnie fortepianowa). Miał na to wpływ silny emocjonalizm sztuki romantycznej, bowiem te dwa gatunki znakomicie nadawały się do wyrażania intymnych uczuć. Wątki liryczne zarówno w pieśni jak i w utworach instrumentalnych wyrażane były z reguły kantylenową (śpiewną) melodią. Teksty umuzyczniane w pieśniach przez kompozytorów tego czasu, poświęcone najczęściej ponadczasowym tematom miłości i samotności, czerpane były zwykle z twórczości najwybitniejszych poetów romantycznych — Johanna Wolfganga von Goethe, Friedricha Schillera, Heinricha Heinego, Adalberta von Chamisso, Josepha Eichendorfa, lorda George`a Byrona, Roberta Burnsa, Aleksandra Puszkina, Adama Mickiewicza i innych. Wielu kompozytorów romantycznych interesowało się żywo muzyką minionych epok, np. baroku, a szczególnie twórczością Jana Sebastiana Bacha, którego dzieła i styl były dla nich silnym źródłem inspiracji.
Wskazać można gatunki muzyczne, chętnie podejmowane przez ówczesnych twórców. W muzyce przeznaczonej na orkiestrę symfoniczną najważniejsze z nich to symfonia, uwertura koncertowa, poemat symfoniczny, suita orkiestrowa i koncert na instrument solowy (często były to fortepian, skrzypce lub wiolonczela) z orkiestrą. W muzyce kameralnej (przeznaczonej dla maksymalnie dziewięciorga wykonawców) szczególnie popularne były kwartety smyczkowe i tria fortepianowe. W solowej muzyce na fortepian poza sonatą ważne miejsce zyskały cykle lub zbiory miniatur fortepianowych (często programowe), a także tańce (w wersji użytkowej bądź artystycznie przetworzonej).
Znaczenie muzyki romantycznej w kulturze światowej jest ogromne — do dziś stanowi ona trzon repertuaru koncertowego, wywarła ponadto silny wpływ na muzykę XX wieku i również współczesną.
Barok
Najdoskonalszą formą muzyczną baroku jest opera, mistrzowsko rozwinięta przez Claudia Monteverdiego, Jeana-Baptistę Lully'ego czy Antonia Vivaldiego
Szczytowe osiągnięcia w muzyce baroku wyznaczają nazwiska takich twórców jak Antonio Vivaldi, Jerzy Fryderyk Händel i Jan Sebastian Bach. Granice epoki wyznacza z jednej strony rok 1600, kiedy wystawiono we Florencji pierwsze zachowane dzieło operowe (zwane wówczas dramma per musica) Jacopo Periego oraz rok 1750, kiedy zmarł Jan Sebastian Bach.
Muzykę barokową miała odróżniać od renesansowej jej ekspresyjność i indywidualny charakter. W początkowym okresie epoki baroku chciano odrzucić polifonię, co przyczyniło się do stworzenia charakterystycznych dla całej epoki środków wyrazu jak monodia akompaniowana, bas cyfrowany czy technika koncertująca. Główną ideą, celem muzyki stało się w baroku wyrażanie emocji i wywoływanie w słuchaczu uczuć zwanych afektami.
Król Dawid grający na harfie, 1628, Hendrick ter Brugghen, Muzeum Narodowe w Warszawie Mapa myśli Gitarzysta, 1757, Jean-Baptiste Greuze, Muzeum Narodowe w Warszawie
Z kolei barok z końca XVII wieku i pierwszych dziesięcioleci wieku kolejnego to tendencja do monumentalizacji — utwory stają się dłuższe, wieloczęściowe, przeznaczone na coraz większą liczbę muzyków — rozwinięcie zdobnictwa w wykonawstwie, ponowna fascynacja potęgą kontrapunktu, coraz większy rozwój muzyki instrumentalnej, a także powstanie koncertu solowego, sonaty oraz wielu innych gatunków i form. Szczytowe osiągnięcia w muzyce schyłkowego baroku wyznaczają nazwiska takich twórców jak Antonio Vivaldi, Jerzy Fryderyk Händel, Jan Sebastian Bach. Odejście od ich nieraz pompatycznego stylu w stronę miniaturyzacji, subtelności zdobień, lekkości, elegancji, finezji i sielankowości, kojarzone jest ze stylem galant (odpowiadającym rokoko w sztuce). Muzyczne galant przez jednych traktowane jest jako końcowa faza muzycznego baroku, przez innych jako okres przejściowy, wprowadzający do epoki klasycyzmu.
Palmę pierwszeństwa wśród kompozytorów początku epoki baroku przypisać trzeba zdecydowanie Claudio Monteverdiemu (1567-1643). To on wyznaczył najważniejsze kierunki rozwoju muzyki w I połowie wieku XVII. Jego twórczość religijna (m.in. słynne Vespro della beata vergine — Nieszpory maryjne z roku 1610) łączy w sobie elementy renesansowych technik kompozytorskich z najbardziej wówczas nowoczesnym stylem koncertującym, charakterystycznym dla twórców związanych z bazyliką św. Marka w Wenecji. Zasłynął jednak bardziej jako autor dziewięciu ksiąg madrygałów oraz oper: Orfeusz (1607 r.), Arianna (1608 r., zaginiona), Powrót Ulissesa do ojczyzny (1641 r.) i Koronacja Poppei (1642 r.), w których wyznaczył kierunki rozwoju opery na następne dziesięciolecia.
Wśród jego uczniów wymienić trzeba najwybitniejszego bodaj kompozytora niemieckiego w wieku XVII — Heinricha Schütza (1585-1672). To on zaszczepił styl włoski w swojej ojczyźnie i w muzyce wokalnej powiązał go z językiem niemieckim, a nauczył się go osobiście u Giovanniego Gabrielego i Claudio Monteverdiego w Wenecji. Współczesny Schützowi holenderski kompozytor Jan Pieterszoon Sweelinck (1562-1621) jawi się natomiast jako najważniejszy twórca z obszaru Europy Północnej w zakresie muzyki klawesynowej i organowej. On z kolei nawiązał do osiągnięć innego Włocha — Girolama Frescobaldiego (1583-1643), autora słynnego zbioru dzieł organowych Fiori musicali (1635 r.). Muzyka organowa ich obu miała dalej ogromny wpływ na dokonania w tym zakresie Johanna Jakoba Frobergera (1616-1667) i przede wszystkim Johanna Sebastiana Bacha (1685-1750).
Specyfikę i odrębność muzycznego baroku na gruncie francuskim wyznacza twórczość Jeana-Baptisty Lully’ego (1632-1687). Chociaż był Włochem z urodzenia, jemu przypisuje się wynalazek najbardziej francuskiego gatunku muzycznego tamtych czasów — tragédie lyrique (odpowiednik dramma per musica). Jego muzyka odzwierciedlała też przepych i polityczną potęgę dworu Ludwika XIV. Szczególne znaczenie przykładał Lully do form tanecznych, co odzwierciedlało z kolei umiłowanie Francuzów do baletu i wagę, jaką doń przywiązywali.
Apogeum sztuki barokowej we Włoszech wyznaczają w późnym baroku dzieła Arcangela Corellego (1653-1713) i Antonia Vivaldiego (1678-1741). To oni ukierunkowali drogi rozwoju muzyki instrumentalnej na następne 100 lat jako twórcy takich m.in. gatunków jak concerto grosso czy koncert solowy. W Niemczech w II połowie XVII wieku najbardziej interesujące zjawiska dotyczą muzyki organowej, dominującej w twórczości kompozytorów związanych z tzw. północną szkołą organową. Za jej głównych przedstawicieli uważa się Dietricha Buxtehudego (1637-1707) i Johanna Adama Reinckena (1643-1722).
W tym samym czasie na Wyspach Brytyjskich muzyczny styl barokowy znajduje swoje indywidualne oblicze w kompozycjach Henry’ego Purcella (1659-1695). Końcowa faza rozwoju muzyki baroku, a jednocześnie — w powszechnym przekonaniu jego najbardziej okazałe dokonania — wiążą się z działalnością mistrzów niemieckich: Georga Philippa Telemanna (1681-1767), Carla Heinricha Grauna (1704-1759) Johanna Adolpha Hassego (1699-1783) i Georga Friedricha Händla (1685-1759). Ostatni z nich zyskał szczególne uznanie w Anglii za swoje oratoria, w tym przede wszystkim za oratorium Mesjasz (1741) — obecnie jest to jeden z najsłynniejszych utworów muzycznych wszechczasów.
Syntezę muzycznej epoki baroku i jej podsumowanie stanowi bez wątpienia twórczość Johanna Sebastiana Bacha. Za życia był on jednak mniej sławny od wymienionych wyżej twórców niemieckich, chociaż przyznawano mu miano najwybitniejszego organisty swoich czasów. Kult Bacha i uznanie kluczowego znaczenia w naszej wizji muzycznego baroku rozpoczął się dopiero w wieku XIX, kiedy Feliks Mendelssohn Bartholdy po niemal stu latach przygotował i zadyrygował Bachowską Pasją wg św. Mateusza w roku 1828 w Berlinie.
Romantyzm
To czas, kiedy muzyka czerpie z legend, historii, tradycji ludowej. Ekspresyjne pieśni, symfonie i muzykę fortepianową komponują: Schumann, Brahms, Chopin, Paganini i wielu innych
Romantyzm to nurt dominujący w muzyce europejskiej przez większą część XIX wieku, choć trudno jest wyznaczyć ścisłe daty graniczne.
Początek XIX wieku wiąże się w muzyce z nazwiskiem Ludwiga van Beethovena, najmłodszego klasyka wiedeńskiego. W jego muzyce odnajdziemy zalążki wielu zjawisk, które decydowały o kształcie muzyki tworzonej przez kolejne generacje kompozytorów-romantyków. Od początku XIX w. prężnie rozwijała się też twórczość wirtuozowska — określana stylem brillant.
Polonez Chopina. Bal w Hôtel Lambert, Teofil Kwiatkowski, po 1862, Akwarela, Muzeum Narodowe w Warszawie Mapa myśli Występ orkiestry pod batutą karła, Jean-Jacques Grandville, po 1830, Francja, Muzeum Narodowe w Warszawie
Ernst Theodor Amadeus Hoffmann, niemiecki prawnik, kompozytor i krytyk muzyczny, a później również pisarz, napisał w recenzji poświęconej V Symfonii Ludwiga van Beethovena, iż „muzyka instrumentalna jest najbardziej romantyczną ze sztuk, można by prawie rzec, że jedyną czysto romantyczną”, a „muzyka instrumentalna Haydna, Mozarta i przede wszystkim Beethovena jest ucieleśnieniem romantycznej muzyki” i wreszcie że „muzyka Beethovena budzi nieskończoną tęsknotę, która jest istotą romantyzmu”.
W latach 1809-11 przychodzą na świat czterej kompozytorzy generacji 1810 — Felix Mendelssohn-Bartholdy, Fryderyk Chopin, Robert Schumann i Franciszek Liszt, których twórczość nadaje kształt muzycznemu romantyzmowi. Pięć lat później E. T. A. Hoffmann tworzy baśniową operę Undine, która jest uważana za pierwszą niemiecką operę romantyczną i jest jedną z najwcześniejszych oper romantycznych w Europie. W tym samym czasie w muzyce Franciszka Schuberta następuje tzw. przełom romantyczny, który wprowadza nowy styl w pieśni i muzyce instrumentalnej. Kolejna ważna data to rok 1830, w którym powstaje Symfonia „Fantastyczna” Hectora Berlioza — pierwsza programowa symfonia romantyczna. Wówczas również twórczość kompozytorów generacji 1810 wchodzi w fazę dojrzałą. W połowie wieku następują zmiany kontekstu społeczno-politycznego, pojawiają się nowe ideologie i prądy filozoficzne, czego skutki odnajdziemy również w sztuce.
Styl romantyczny drugiej połowy wieku, czyli jego późna odmiana, nosi nazwę neoromantyzmu. Na znaczeniu zyskuje muzyka programowa, wiązana z inspiracjami i wątkami pozamuzycznymi. Pojawia się w jej ramach (w twórczości Liszta) nowy gatunek — poemat symfoniczny. Równocześnie Ryszard Wagner rewolucjonizuje muzykę operową, wprowadzając na scenę dramat muzyczny. Lata 90. wyznaczają kres dominacji stylu neoromantycznego w muzyce. Pojawiają się nowe prądy — impresjonizm wywodzący się z francuskiego środowiska artystycznego i modernizm mający swe źródła w muzyce niemieckiej.
Niezależnie od ośrodka, w którym był uprawiany czy fazy rozwoju, można wskazać pewne ogólne wyznaczniki i uwarunkowania stylu romantycznego w muzyce. Są to między innymi: inspiracje folklorem, egzotyką, naturą, filozofią, literaturą i innymi sztukami; powrót do idei syntezy sztuk; ogromne znaczenie postulatu organiczności dzieła sztuki. Niezwykle istotna jest zmiana statusu społecznego kompozytora i wykonawcy (który stał się wolnym artystą) oraz społecznego aspektu funkcjonowania muzyki. W XIX w. upowszechniło się zjawisko koncertów publicznych. Wcześniej dla publiczności nie należącej do arystokracji dostępne były jedynie przedstawienia operowe bądź okazjonalne koncerty plenerowe. Wyjątek stanowiła Anglia, gdzie szczególnie w ośrodku londyńskim żywa była tradycja regularnych koncertów dostępnych dla wszystkich zainteresowanych słuchaczy. W krajach o wysoko rozwiniętej kulturze mieszczańskiej coraz bardziej popularne stawało się amatorskie muzykowanie domowe w kręgu rodziny i przyjaciół.
Instrumentami najczęściej używanymi w czasie spotkań muzycznych były: fortepian lub pianino, gitara, a także instrumenty smyczkowe. Stworzenie charakterystycznego stylu indywidualnego było celem wielu wybitnych twórców. Wiązało się to z odchodzeniem od tradycyjnych schematów form muzycznych i innych zasad porządkujących przebieg dzieła muzycznego. Gatunki muzyczne przenikały się i wpływały na siebie wzajemnie. Obok opery i symfonii ogromne znaczenie zyskała pieśń i miniatura instrumentalna (szczególnie fortepianowa). Miał na to wpływ silny emocjonalizm sztuki romantycznej, bowiem te dwa gatunki znakomicie nadawały się do wyrażania intymnych uczuć. Wątki liryczne zarówno w pieśni jak i w utworach instrumentalnych wyrażane były z reguły kantylenową (śpiewną) melodią. Teksty umuzyczniane w pieśniach przez kompozytorów tego czasu, poświęcone najczęściej ponadczasowym tematom miłości i samotności, czerpane były zwykle z twórczości najwybitniejszych poetów romantycznych — Johanna Wolfganga von Goethe, Friedricha Schillera, Heinricha Heinego, Adalberta von Chamisso, Josepha Eichendorfa, lorda George`a Byrona, Roberta Burnsa, Aleksandra Puszkina, Adama Mickiewicza i innych. Wielu kompozytorów romantycznych interesowało się żywo muzyką minionych epok, np. baroku, a szczególnie twórczością Jana Sebastiana Bacha, którego dzieła i styl były dla nich silnym źródłem inspiracji.
Wskazać można gatunki muzyczne, chętnie podejmowane przez ówczesnych twórców. W muzyce przeznaczonej na orkiestrę symfoniczną najważniejsze z nich to symfonia, uwertura koncertowa, poemat symfoniczny, suita orkiestrowa i koncert na instrument solowy (często były to fortepian, skrzypce lub wiolonczela) z orkiestrą. W muzyce kameralnej (przeznaczonej dla maksymalnie dziewięciorga wykonawców) szczególnie popularne były kwartety smyczkowe i tria fortepianowe. W solowej muzyce na fortepian poza sonatą ważne miejsce zyskały cykle lub zbiory miniatur fortepianowych (często programowe), a także tańce (w wersji użytkowej bądź artystycznie przetworzonej).
Znaczenie muzyki romantycznej w kulturze światowej jest ogromne — do dziś stanowi ona trzon repertuaru koncertowego, wywarła ponadto silny wpływ na muzykę XX wieku i również współczesną.