Gruczołami mogą być zarówno całe narządy jak i pojedyncze komórki, do których funkcji należy wydzielanie hormonów. Oplata je gęsta sieć drobnych naczyń krwionośnych , które zapewniają łączność z całym organizmem i transport produkowanych przez nie hormonów. Gruczoły człowieka to: - podwzgórze wydzielające wazopresynę, oksytocynę oraz hormony hamujące lub pobudzające przysadkę, - przysadka mózgowa produkująca hormon wzrostu, hormony tropowe oraz prolaktynę, - szyszynka – najmniejszy gruczoł dokrewny, wytwarza melatoninę – hormon snu, - tarczyca – wydziela tyroksynę powodującą zwiększenie tempa metabolizmu oraz kalcytoninę odpowiedzialną za gospodarkę wapniową, - przytarczyce wytwarzające parathormon, - grasica produkująca tyrozynę, - trzustka – komórki alfa trzustki produkują glukagon podwyższający poziom cukru we krwi, zaś komórki beta wytwarzają insulinę obniżającą jego poziom, - nadnercza, których kora wytwarza glikokortykoidy, a rdzeń adrenalinę i noradrenalinę, - jądra wytwarzające androgeny, - jajniki produkujące estrogeny oraz progesteron.
Działanie hormonów
Hormony to substancje które nie zapoczątkowują reakcji biochemicznych. Ich rolą jest zaś regulowanie intensywności i kierunku zachodzących już w organizmie procesów. Regulowanie to zachodzi z udziałem receptorów komórkowych. Sposoby oddziaływania na komórkę różnią się wraz z budową poszczególnych hormonów. I tak: hormony steroidowe (np. testosteron, estradiol) wnikają praktycznie do wszystkich komórek, hormony białkowe nie wnikają bezpośrednio do cytoplazmy ponieważ muszą połączyć się ze swoistymi receptorami błonowymi. Pierwsze wykazujące lipofilność mogą z łatwością przedostawać się przez fosfolipidowe błony komórkowe. Może on jednak być aktywowany dopiero przy obecności w cytoplazmie odpowiedniego białka receptorowego. W ten sposób tworzy się kompleks hormon-receptor który wędruje do jadra komórkowego i zapoczątkowuje transkrypcję genów a w następstwie syntezę białek enzymatycznych. W przypadku hormonów białkowych łączących się z receptorami błonowymi przy udziale cyklicznego adezynomonofosforanu uruchamiana jest fosforylacja białek enzymatycznych w komórce docelowej.
Regulacja
Układ dokrewny kontroluje swoje działanie za pomocą samoregulacji, w której to przysadka mózgowa odgrywa nadrzędną rolę wobec reszty gruczołów dokrewnych. Kontrola ta zachodzi na zasadzie sprzężeń zwrotnych ujemnych. Polega to na zapobieganiu nadmiernego wydzielania hormonu w sposób następujący: hormony jednego układu działają pobudzająco na drugi układ, zaś pobudzenie drugiego układu powoduje hamowanie działania układu pierwszego. Eliminuje to niebezpieczeństwo ciągłego pobudzania układów, jakby nastąpiło to w sprzężeniach zwrotnych dodatnich i pozwala utrzymać aktywność układów na stałym, określonym poziomie. Sprzężenia zwrotne dodatnie powoduje działanie układów w maksymalnym natężeniu. Powoduje to nadmierne zużycie organizmu i w efekcie jego śmierć, w związku z tym sprzężenia dodatnie za bardzo nie występują. Przykładem ujemnego sprzężenia jest na przykład antagonistyczne działanie kalcytoniny i parathormonu. Pierwszy, wydzielany przez tarczycę, powoduje spadek stężenia wapnia we krwi, działa więc to pobudzająco (dodatnio) na przytarczyce, które produkują parathormon zwiększający stężenie wapnia we krwi, co hamuje wydzielanie kalcytoniny czyli działa ujemnie na tarczycę.
Podwzgórze
Podwzgórze jest strukturą odpowiedzialną za utrzymanie homeostazy i jego działanie wiąże się z układem zarówno nerwowym, jak i dokrewnym. Znajduje się ono w części podkorowej mózgowia. Do najważniejszych hormonów podwzgórza należą:
- wazopresyna (hormon antydiuretyczny) – uwalniana przez tylny płat przysadki mózgowej, lecz miejscem jej wydzielania jest podwzgórze, - oksytocyna – tak samo jak w przypadku wazopresyny produkowana jest w tylnym płacie przysadki mózgowej zaś wydzielana przez podwzgórze, - hormony sterujące czynnością przysadki : uwalniające – liberyjny (np. gonadoliberyna, tyreoliberyna, melanoliberyna, somatoliberyna, kortykoliberyna) oraz hamujące – statyny (np. dopamina, melanostatyna, somatostatyna). Są to hormony neuropeptydowe, dzięki wydzielaniu których istnieje tak zwane sprzężenie zwrotne wewnętrzne.
Przysadka mózgowa
Przysadka mózgowa to niewielki gruczoł znajdujący się u podstawy mózgu. Składa się on z trzech płatów: przedniego, pośredniego i tylnego. Z międzymózgowiem łączy się przez tzw. lejek. Najbardziej aktywną wydzielniczo częścią przysadki jest przedni płat. Łączy się on z podwzgórzem za pomocą naczyń krwionośnych. Występuje tu charakterystyczna sieć naczyniowa, która nosi nazwę układu wrotnego przysadki. Głównie hormony wydzielane przez przedni płat to: - tyreotropina (TSH) – działa pobudzająco na tarczycę i hamująco na wydzielanie tyreoliberyny przez podwzgórze, - adrenokortykotropina (kortykotropina, ACTH) – pobudza wydzielanie glikokortykoidów przez nadnercza i hamuje wydzielanie kortykoliberyny przez podwzgórze, - folikulotropina (FSH), - Lutropina (LH) – pobudza uwalnianie hormonów sterydowych, - Laktotropina (PRL), - Somatotropina (STH) czyli hormon wzrostu. Płat pośredni przysadki uwalnia melanotropinę hamującą reakcję stresową organizmu i beta endorfinę działającą przeciwbólowo, zaś płat tylny – wazopresynę i oksytocynę.
Hormony tkankowe
Hormony tkankowe to hormony, które produkowane są przez pojedyncze komórki lub grupy komórek, które nie tworzą odrębnych narządów. Hormony te mogą działać zarówno w miejscu wydzielania jak i na cały organizm za pośrednictwem układu krążenia. Główne hormony tkankowe to: - gastryna – wydzielany przez błonę śluzową żołądka, działa pobudzająco na wydzielanie soku żołądkowego oraz skurcze mięśni żołądka, -enterogastron – produkowany przez błonę śluzową dwunastnicy i ma działanie odwrotne niż gastryna, - sekretyna wzmagająca wydzielanie soku trzustkowego i jelitowego, - cholecystokinina – pobudza skurcze woreczka żółciowego i wydzielanie soku trzustkowego, - serotonina – pod jej wpływem następuje zwężenie naczyń krwionośnych, pobudza ruchy jelit, działa pobudzająco, - bradykinina – rozszerza naczynia krwionośne i obniża ciśnienie, - erytropoetyna – wytwarzana w korze nerek, pobudza erytropoezę w szpiku kostnym, - angiotensyna II – podnosi ciśnienie krwi, powoduje wzmożone wydzielanie aldosteronu w nadnerczach, - histamina – uczestniczy w powstawaniu stanów zapalanych, bierze udział w reakcjach alergicznych .
Gruczoły
Gruczołami mogą być zarówno całe narządy jak i pojedyncze komórki, do których funkcji należy wydzielanie hormonów. Oplata je gęsta sieć drobnych naczyń krwionośnych , które zapewniają łączność z całym organizmem i transport produkowanych przez nie hormonów. Gruczoły człowieka to:
- podwzgórze wydzielające wazopresynę, oksytocynę oraz hormony hamujące lub pobudzające przysadkę,
- przysadka mózgowa produkująca hormon wzrostu, hormony tropowe oraz prolaktynę,
- szyszynka – najmniejszy gruczoł dokrewny, wytwarza melatoninę – hormon snu,
- tarczyca – wydziela tyroksynę powodującą zwiększenie tempa metabolizmu oraz kalcytoninę odpowiedzialną za gospodarkę wapniową,
- przytarczyce wytwarzające parathormon,
- grasica produkująca tyrozynę,
- trzustka – komórki alfa trzustki produkują glukagon podwyższający poziom cukru we krwi, zaś komórki beta wytwarzają insulinę obniżającą jego poziom,
- nadnercza, których kora wytwarza glikokortykoidy, a rdzeń adrenalinę i noradrenalinę,
- jądra wytwarzające androgeny,
- jajniki produkujące estrogeny oraz progesteron.
Działanie hormonów
Hormony to substancje które nie zapoczątkowują reakcji biochemicznych. Ich rolą jest zaś regulowanie intensywności i kierunku zachodzących już w organizmie procesów. Regulowanie to zachodzi z udziałem receptorów komórkowych. Sposoby oddziaływania na komórkę różnią się wraz z budową poszczególnych hormonów. I tak: hormony steroidowe (np. testosteron, estradiol) wnikają praktycznie do wszystkich komórek, hormony białkowe nie wnikają bezpośrednio do cytoplazmy ponieważ muszą połączyć się ze swoistymi receptorami błonowymi. Pierwsze wykazujące lipofilność mogą z łatwością przedostawać się przez fosfolipidowe błony komórkowe. Może on jednak być aktywowany dopiero przy obecności w cytoplazmie odpowiedniego białka receptorowego. W ten sposób tworzy się kompleks hormon-receptor który wędruje do jadra komórkowego i zapoczątkowuje transkrypcję genów a w następstwie syntezę białek enzymatycznych. W przypadku hormonów białkowych łączących się z receptorami błonowymi przy udziale cyklicznego adezynomonofosforanu uruchamiana jest fosforylacja białek enzymatycznych w komórce docelowej.
Regulacja
Układ dokrewny kontroluje swoje działanie za pomocą samoregulacji, w której to przysadka mózgowa odgrywa nadrzędną rolę wobec reszty gruczołów dokrewnych. Kontrola ta zachodzi na zasadzie sprzężeń zwrotnych ujemnych. Polega to na zapobieganiu nadmiernego wydzielania hormonu w sposób następujący: hormony jednego układu działają pobudzająco na drugi układ, zaś pobudzenie drugiego układu powoduje hamowanie działania układu pierwszego. Eliminuje to niebezpieczeństwo ciągłego pobudzania układów, jakby nastąpiło to w sprzężeniach zwrotnych dodatnich i pozwala utrzymać aktywność układów na stałym, określonym poziomie. Sprzężenia zwrotne dodatnie powoduje działanie układów w maksymalnym natężeniu. Powoduje to nadmierne zużycie organizmu i w efekcie jego śmierć, w związku z tym sprzężenia dodatnie za bardzo nie występują. Przykładem ujemnego sprzężenia jest na przykład antagonistyczne działanie kalcytoniny i parathormonu. Pierwszy, wydzielany przez tarczycę, powoduje spadek stężenia wapnia we krwi, działa więc to pobudzająco (dodatnio) na przytarczyce, które produkują parathormon zwiększający stężenie wapnia we krwi, co hamuje wydzielanie kalcytoniny czyli działa ujemnie na tarczycę.
Podwzgórze
Podwzgórze jest strukturą odpowiedzialną za utrzymanie homeostazy i jego działanie wiąże się z układem zarówno nerwowym, jak i dokrewnym. Znajduje się ono w części podkorowej mózgowia. Do najważniejszych hormonów podwzgórza należą:
- wazopresyna (hormon antydiuretyczny) – uwalniana przez tylny płat przysadki mózgowej, lecz miejscem jej wydzielania jest podwzgórze,
- oksytocyna – tak samo jak w przypadku wazopresyny produkowana jest w tylnym płacie przysadki mózgowej zaś wydzielana przez podwzgórze,
- hormony sterujące czynnością przysadki : uwalniające – liberyjny (np. gonadoliberyna, tyreoliberyna, melanoliberyna, somatoliberyna, kortykoliberyna) oraz hamujące – statyny (np. dopamina, melanostatyna, somatostatyna). Są to hormony neuropeptydowe, dzięki wydzielaniu których istnieje tak zwane sprzężenie zwrotne wewnętrzne.
Przysadka mózgowa
Przysadka mózgowa to niewielki gruczoł znajdujący się u podstawy mózgu. Składa się on z trzech płatów: przedniego, pośredniego i tylnego. Z międzymózgowiem łączy się przez tzw. lejek. Najbardziej aktywną wydzielniczo częścią przysadki jest przedni płat. Łączy się on z podwzgórzem za pomocą naczyń krwionośnych. Występuje tu charakterystyczna sieć naczyniowa, która nosi nazwę układu wrotnego przysadki. Głównie hormony wydzielane przez przedni płat to:
- tyreotropina (TSH) – działa pobudzająco na tarczycę i hamująco na wydzielanie tyreoliberyny przez podwzgórze,
- adrenokortykotropina (kortykotropina, ACTH) – pobudza wydzielanie glikokortykoidów przez nadnercza i hamuje wydzielanie kortykoliberyny przez podwzgórze,
- folikulotropina (FSH),
- Lutropina (LH) – pobudza uwalnianie hormonów sterydowych,
- Laktotropina (PRL),
- Somatotropina (STH) czyli hormon wzrostu.
Płat pośredni przysadki uwalnia melanotropinę hamującą reakcję stresową organizmu i beta endorfinę działającą przeciwbólowo, zaś płat tylny – wazopresynę i oksytocynę.
Hormony tkankowe
Hormony tkankowe to hormony, które produkowane są przez pojedyncze komórki lub grupy komórek, które nie tworzą odrębnych narządów. Hormony te mogą działać zarówno w miejscu wydzielania jak i na cały organizm za pośrednictwem układu krążenia. Główne hormony tkankowe to:
- gastryna – wydzielany przez błonę śluzową żołądka, działa pobudzająco na wydzielanie soku żołądkowego oraz skurcze mięśni żołądka,
-enterogastron – produkowany przez błonę śluzową dwunastnicy i ma działanie odwrotne niż gastryna,
- sekretyna wzmagająca wydzielanie soku trzustkowego i jelitowego,
- cholecystokinina – pobudza skurcze woreczka żółciowego i wydzielanie soku trzustkowego,
- serotonina – pod jej wpływem następuje zwężenie naczyń krwionośnych, pobudza ruchy jelit, działa pobudzająco,
- bradykinina – rozszerza naczynia krwionośne i obniża ciśnienie,
- erytropoetyna – wytwarzana w korze nerek, pobudza erytropoezę w szpiku kostnym,
- angiotensyna II – podnosi ciśnienie krwi, powoduje wzmożone wydzielanie aldosteronu w nadnerczach,
- histamina – uczestniczy w powstawaniu stanów zapalanych, bierze udział w reakcjach alergicznych
.