Question

Który z układów wspiera pracę układu nerwowego?

Answer 1

Ośrodkowy układ nerwowy pełni nadrzędne funkcje kontrolne względem pozostałych elementów układu nerwowego. Jest on ostatecznym odbiorcą wszystkich impulsów nerwowych pochodzących z wnętrza organizmu środowiska zewnętrznego.

 

Nie wiem czy o to dokładnie chodzi ale tylko to przyszło mi na myśl jeśli chodzi o układ nerwowy.

Answer 2

  Ryc. 9     Kresomózgowie   jest n ajwiększą częścią mózgu. Składa się z dwóch półkul pokrytych korą mózgową, czyli silnie pofałdowaną istotą szarą. Półkule są ze sobą połączone trzema włóknami istoty białej tzw. spoidłai, z których największym jest ciało modzelowate (spoidło wielkie mózgu) .   Międzymózgowie   to stosunkowo niewielki odcinek mózgowia, w którym znajdują się ośrodki kontrolujące pracę autonomicznego układu nerwowego i hormonalnego. Najważniejszymi strukturami międzymózgowia są:   •   szyszynka -   niewielki gruczoł produkujący tzw. hormon   snu, czyli melatoninę, która reguluje dobowy rytm organizmu, a także hamuje wydzielanie hormonów gonadotropowych, zapobiegając przedwczesnemu dojrzewaniu płciowemu.   •   wzgórze -   parzysta struktura mająca połączenia z pozostałymi częściami ośrodkowego układu n erwowego. Jest przekaźnikiem impulsów nerwowych niemal we wszystkich drogach czuciowych.   •   podwzgórze -   obejmuje ośrodki czynności niezależnych od woli, jak ośrodki termoregulacji, sytości i głodu, pragnienia, ośrodki kontrolujące poziom cukrów, aminokwasów i jonów we krwi. W nim też są zlokalizowane ośrodkimotywacyjne, które umożliwiają człowiekowi zaspokajanie popędów. Neurony podwzgórza wydzielają hormony regulujące skurcze mięśni gładkich narządów rozrodczych obu płci, pracę nerek i przysadki.  

•   przysadka -   gruczoł wytwarzający m.in. hormony, które pobudzają inne gruczoły do wydzielania własnych hormonów.     Śródmózgowie   to częśd mózgowia, w której znajdują się m.in. ośrodki reakcji słuchowych i wzrokowych, takich jak ruchy powiek czy zmiana średnicy źrenicy.   Tyłomózgowie   leży za śródmózgowiem. W skład tyłomózgowia wchodzą:   •   móżdżek -   składa się z dwóch półkul i części środkowej. Wierzchnią warstwę móżdżku stanowi pofałdowana istota szara, a spodnią -   istota biała. W móżdżku znajdują się ośrodki nerwowe kontrolu jące stan napięcia mięśni i koordynujące ruchy ciała, jego postawę oraz równowagę. Móżdżek łączy się z innymi częściami mózgowia przez tzw. konary móżdzku.   •   most -   obejmuje liczne drogi nerwowe, zwoje dróg ruchowych i czuciowych powi ązanych z mózgiem i móżdżkiem, m.in. zwoje nerwów czaszkowych.   •   rdzeo przedłużony -   łączy się bezpośrenio z rdzeniem kręgowym. Znajdują się w nim skupienia istoty szarej stanowiące ośrodki nerwowe, które regulują podstawowe czynności fizjologiczne, m.in. pr acę serca, wentylacjępłuc, połykanie, odruch ssania, odruchy obronne (np. kaszel, kichanie, mruganie powiek).     Komory   to jamy mózgowia i rdzenia przedłużonego, wypełnione płynem mózgowo - rdzeniowym. W obrębie kresomózgowia znajdują się parzyste komory boczn e, które łączą się z pojedynczą komorą międzymózgowia. Wewnątrz śródmózgowia biegnie kanał nazywany wodociągiem mózgu, który łączy się z komorą zlokalizowaną w rdzeniu przedłużonym. Ta komora jest z kolei połączona z kanałem środkowym rdzenia kręgowego.     Opony ośrodkowego układu nerwowego   Opona twarda   to mocna włóknita błona zewnętrzna. Składa się z dwóch warstw: bogato unaczynionej i unerwionej warstwy zewnętrznej oraz warstwy wewnętrznej. Opona ta wyścieła jamę czaszki i kanał kostny utworzony przez kręg i.   Opona pajęcza   to delikatna opona śrdkowa.   Opona miękka   to dwuwarstwowa, silnie unaczyniona błona, która bezpośrednio przylega do powierzchni mózgowia i rdzenia kręgowego. Wnika ona we wszystkie zagłębienia, szczeliny i bruzdy kory mózgowej. Ściany tętn ic i żył obecnychw oponie miękkiej stanowią tzw. barierę krew -   mózg, przez którą mogą przenikad tylko niektóre substancje, m.in. tlen, woda czy glukoza (do neuronów zlokalizowanych w mózgu nie docierają znajdujące się we krwi szkodliwe dla organizmu subst ancje oraz takie, które zakłócają przekazywanie impulsów nerwowych z komórki do komórki).   Płyn mózgowo -   rdzeniowy   wypełnia jamę podpajęczą, tj. przestrzeo między oponą pajęczą a oponą miękką. Płyn znajduje się też w wolnych przestrzeniach mózgu, w tzw. k omorach. Płyn mózgowo -   rdzeniowy jest bezbarwną cieczą o składzie podobnym do składu osocza krwi. Zawiera on znaczne ilości NaCl, niewielkie ilości glukozy i białka oraz śladowe ilości składników morfotycznych krwi, głównie limfocytów i monocytów. Płyn am ortyzuje wstrząsy i pośredniczy w wymianie substancji między tkanką nerwową a krwią.  

  Rozmieszczenie ośrodków w korze mózgowej   Na powierzchni kory mózgowej można wyróżnid fałdy, czyli zakręty, poodzielane bruzdami. Głębokie bruzdy dzielą korę mózgową każd ej z półkul na cztery płaty: czołowy, ciemieniowy, skroniowy i potyliczny. W każdym z nich są zlokalizowane neurony wespecjalizowane w odbiorze określonych bodźców. Neurony te grupują się w tzw. ośrodki funkcjonalne kory, zas grupy osrodków skupiają się w pola kojarzeniowe odpowiedzialne za wyższe czynności nerwowe (mowa, pamięd, świadomośd).   Ryc. 10     Ośrodek czucia odbiera sygnały z receptorów znajdujących się w skórze, mięśniach oraz wewnątrz organizmu. Informacje czuciowe z rec eptorów zlokalizowanych po jednej stronie ciała przechodzą na przeciwną stronę kory mózgowej, gdzie wytwarzane są wrażenia świadome. Rozmiar obszaru czuciowego dla poszczególnych części ciała zależy od liczby receptorów w tej części ciała.   Ośrodek wzroku znajduje się wewnątrz płata potylicznego. Odbiera, interpretuje oraz ocenia bodżce wzrokowe. Każde oko ma osobne pole widzenia i z każdego z nich sygnały do mózgu są wysyłane oddzielnie. Dopiero ośrodek wzroku łączy oba obrazy w jeden.   Ośrodek motoryczny ( ruchu)   kontroluje ruchy mięśni. Stymulacja punktu po jednej stronie osrodka motorycznego pwoduje skurcz mięśnia po przeciwnej stronie ciała.   Ośrodek kojarzeniowy odpowiada za kojarzenie, koncentrację, kontrolę osobowości i procesy myślowe.   Ośrodek smakowy interpretuje doznania związane ze smakiem.   Ośrodek mowy można podzielid na motoryczny obszar mowy (obszar Broca) odpowiedzialny za mówienie i czuciowy obszar mowy (obszar Wernickiego) odpowiedzialny za rozpoznawanie słyszanych słów i ich rozumienie.   Ośrode k słuchowy interpretuje podstawowe cechy oraz znaczenie dzwięków.  

  Budowa i czynności rdzenia kręgowego   Rdzeo kręgowy znajduje się w kanale kręgowym utworzonym przez kręgi. Ciągnie się od rdzenia przedłużonego do drugiego kręgu lędźwiowego. Rdzeo jest podz ielony na tzw. segmenty: 8 szyjnych, 12 piersiowych, 5 lędźwiowych, 5 krzyżowych i 1 guziczny. Od każdego segmentu odchodzi para nerwów rdzeniowych, które opuszczają kanał kręgowy przez otwory międzykręgowe. Rdzeo kręgowy zapewnia komunikację między mózgow iem a obwodowym układem nerwowym, umożliwia też reakcje odruchowe. Na przekroju poprzecznym rdzenia jest widoczny charakterystyczny układ istoty szarej, która przybiera kształt litery H. Pozostałą przestrzeo wypełnia istota biała. W obrębie istoty szarej w yróżnia się tzw. korzenie brzuszne (przednie) praz korzenie grzbietowe (tylne), które łączą się i tworzą nerwy rdzeniowe.     Ryc. 11   Odruchy nerwowe   Odruch jest automatyczn ą powtarzalną odpowiedzią na bodziec, powstającą bez udziału świadomości. Do powstania odruchy niezbędny jest łuk odruchowy, tj. zespół pięciu elementów: receptora, drogi nerwowej czuciowej, ośrodka nerwowego, drogi nerwowej ruchowej oraz efektora. Odruchy   dzieli się na bezwarunkowe (wrodzone, gatunkowe) oraz warunkowe (nabyte, osobnicze).   •   Łuk odruchowy  

  Ryc. 12   W powstawaniu odruchów bezwarunkowych uczestniczą ośrodki rdzenia kręgowego oraz ośrodki mózgowia położone poza obszarem kre somózgowia. Odruchy te są charakterystyczne dla wszystkich przedstawicieli danego gatunku i dziedziczone przez pokolenia potomne. Przykładami bezwarunkowych reakcji odruchowych są np. odruch kolanowy, ssania, wymiotmy czy odruch cofania pod wpływem bólu.     Przykłady odruchów bezwarunkowych     •     odruch akomodacji oka   •     odruch krztuśny   •     odruch nurkowania   •     odruch przedsionkowo - oczny   •     odruch ścięgna Achillesa   •     odruch rzepkowy, inaczej odruch kolanowy   •     odruch źreniczny   •     odruch wymiotny     Od ruch warunkowy –   nabyta reakcja organizmu. Odruch warunkowy klasyczny powstaje podczas życia osobnika na bazie odruchu bezwarunkowego. Występuje dopiero po analizie danego bodźca przez ośrodek kojarzenia w mózgowiu, głównie w pniu mózgu. Powstawanie odruch ów warunkowych wynika z powtarzalności pewnych sytuacji oraz integracyjnej funkcji mózgowia, które korzystając z danych przekazywanych przez różne zmysły może postrzegad otoczenie wieloaspektowo. Wprawdzie bodźcem powodującym wydzielanie śliny jest obecnoś d w pysku pokarmu, lecz podczas jedzenia pies widzi otoczenie, widzi pokarm (jego formę), czuje zapach i rejestruje wiele innych cech sytuacji. Każdy z tych elementów może stad się bodźcem warunkowym i wywoływad ślinienie, o ile pies będzie głodny.    

Schema t powstawania klasycznego odruchu warunkowego     •     Stan pierwotny. Odruch warunkowy powstaje na bazie odruchu bezwarunkowego.     •   Bodźcem pierwotnym (bezwarunkowym) jest kontakt pokarmu ze śluzówką jamy gębowej → bezwarunkowa reakcja wydzielania śliny     •   Powstawanie klasycznego odruchu warunkowego     1 etap . Bodziec bezwarunkowy (pokarm) + bodziec obojętny np. dzwonek → wydzielanie śliny. Niniejsza sytuacja zostaje wielokrotnie powtórzona. 2 etap . Dzwonek -   dotychczasowy bodziec obojętny, towarzyszący karmi eniu → wydzielanie śliny Dzwonek nabył właściwości bodźca bezwarunkowego mimo że w niczym nie przypomina pokarmu.     •     Receptor     Receptory to struktury nerwowe (narz ąd zmysłowy), w którym dochodzi do przekształcenia energii działającego bodźca na impulsy nerwowe.   Receptor odbiera bodziec, który wywołuje impuls nerwowy, neuron czuciowy przewodzi impuls z receptora do odpowiedniego ośrodka nerwowego w mózgu lub rdzeniu kręgowym. W ośrodku nerwowym impuls zostaje odpowiednio przetworzony i zmodyfikowany, a następnie przewodzony przez neuron ruchowy do efektora, którym jest najczęściej mięsieo lub gruczoł, w którym impuls nerwowy wywołuje pobudzenie i reakcję lub czynnośd właściwą dla danego odruchu.   Zatem pobudzenie, które jest impulsem elektrycznym powstającym w receptorze przenoszone jest nerwami czuciowymi (dzięki rozprzestrzenianiu się fali depolaryzacji w neuronach) do ośrodkowego układu nerwowego ( z reguły rdzenia kręgowego), a z kolei nerwami ruchowymi i autonomicznymi (autonomiczny układ nerwowy) -   do efektorów (np. do mięśni, gruczołów), występuje wówczas reakcja na bodziec.   •     Efektor   Efektor to narząd wykonawczy organizmu żywego, wykonujący lub zmieniający sw oją czynnośd pod wpływem pobudzeo nerwowych (koocowa częśd łuku odruchowego). Efektorami są np.: mięśnie szkieletowe, mięśnie gładkie i gruczoły. Efektor wykonuje reakcję -   czyli daje efekt po zadziałaniu bodźca.   Podział receptorów ze względu na pochodzen ie bodźca    

TELERECEPTORY Reagują na bodźce działające z daleka: receptory wzroku, słuchu, węchu. EKSTERORECEPTORY Rejestrują zmiany w środowisku zewnętrznym oddziałujące bezpośrednio na ciało: receptory dotyku, ucisku, wibracji, rozciągnięcia, uszkodzenia tkanek. INTERORECEPTORY Rejestrują zmiany zachodzące wewnątrz organizmu, w układach: naczyniowym, oddechowym, pokarmowym itp. PROPRIORECEPTORY Reagują na zmiany położenia ciała i jego elementów względem otoczenia; występują w: mięśniach, ścięgnach, torebkach stawowych i błędniku; są wrażliwe na zmiany mechaniczne: rozciągnięcie (zmianę długości) i zmiany napięcia mięśni.     Podział receptorów ze względu na rodzaj odbieranych bodźców     MECHANORECEPTORY Są wrażliwe na odkształcenie tkanek pod wpływem: dotyku, ucisku, rozciągnięcia, wibracji itp. TERMORECEPTORY Odbierają zmiany temperatury otoczenia. CHEMORECEPTORY Do tej grupy zalicza się: receptory węchu i smaku, a także receptory wykrywające zmiany pH i zawartości gazów oddechowych w osoczu oraz osmoreceptory, które rejestrują zmiany stężenia osmotycznego płynów tkankowych. FOTORECEPTORY Są pobudzane przez fotony. NOCYCEPTORY Są wrażliwe na uszkodzenie tkanek i temperaturę powyżej 45°C     Mechanoreceptory (receptory dotyku)   Do receptorów dotyku zaliczamy:  

  ·   ciałka dotykowe Meissnera (ciałka czuciowe) odpowiadają za czucie dotyku, występują na opuszkach palców i wargach, wykrywają dotyk szczególnie lekkich przedmiotów, biorą udział w lokalizowaniu bodźca dotykowego     Ryc. 13 ciałko dotykowe (mikroskop świetlny)       Ryc. 14 ciałko dotykowe     · ciałka blaszkowate Paciniego –   w tkance podskórnej, odpowiadają za czucie ucisku     · łąkotki dotykowe (tarczki Merckla) odbierają bodźce dotykowe szybko działające, o zmiennej sile działania. (opuszki palców)     ·   ciałka zmysłowe (narządy koocowe Ruffiniego) (skóra, tkanka podskórna). Służą   do odbierania długotrwałego i s ilnego ucisku;     · receptory koszyczkowe mieszków włosowych, są pobudzane przy poruszaniu włosa).   •     Bodziec   Bodziec, podnieta, czynnik wywołujący pobudzenie receptorów -   pochodzący ze środowiska zewnętrznego lub ze środowiska wewnętrznego. Bodźce zewnętrzne działają na telereceptory -   receptory przystosowane do odbierania bodźców na odległośd -   np. oko, ucho -   i receptory odbierające bodźce przez bezpośredni kontakt (dotyk). Bodźce wewnętrzne działają poprzez proprioreceptory warunkujące czucie poz ycji ciała, ruchu członków ciała oraz intereroreceptory reagujące na zmiany wewnętrznego środowiska organizmu.    

•   Obwodowy układ nerwowy     Jest on utworzony z nerwów czaszkowych, nerwów rdzeniowych oraz ze zwojów nerwowych. Nerwy czaszkowe unerwiaj ą narządy zmysłów głowy, mięśnie twarzy i narządy wewnętrzne. Nerwy rdzeniowe unerwiają skórę, mięśnie szkieletowe, narządy wewnętrzne oraz naczynia krwionośne. W zależności od rodzaju włókien, z jakich są zbudowane, obwodowe nerwy czaszkowe dzieli się na:   czuciowe, ruchowe i mieszane .   a.     Nerwy czaszkowe   Poza nerwami X (błędnym) i XI (dodatkowym) nerwy czaszkowe unerwiają okolice głowy i szyi. Nerw X unerwia przełyk, oskrzela, płuca, serce, żołądek, jelita, a nerw XI unerwia mięśnie obręczy barkowej.   b. Ner wy rdzeniowe   Powstały w wyniku połączenia odchodzących od rdzenia kręgowego korzeni brzusznych (zawierających włókna ruchowe) z korzeniami grzbietowymi (zawierającymi włókna czuciowe). W nerwach rdzeniowych znajdują się również tzw. włókna autonomiczne. N erwy rdzeniowe unerwiają przede wszystkim skórę i mięśnie. Dlatego ich uszkodzenie prowadzi z reguły do zaburzeo czuciowych i ruchowych.         •   Działanie autonomicznego układu nerwowego   Autonomiczny uk ład nerwowy dzieli się na układy współczulny i przywspółczulny. Ponieważ większośd efektorów narządów wewnętrznych ma podwójne unerwienie, czyli dochodzą do nich włókna nerwowe z obu części autonomicznego układu nerwowego, to oba te układy oddziałują na ko ntrolowane narządy w dużej mierze antagonstycznie. Większośd nerwów części współczulnej uwalnia noradrenalinę, która dociera do krwiobiegu, gdzie jest powoli dezaktywowana. Dlatego też pobudzenie współczulne ma tendencję do działania przez długi czas i na dosyd dużym obszarze ciała. Nerwy układu współczulnego kontrolują przygotowania organizmu do wzmożonego wysiłku, np. przyspieszają akcję serca, rozszerzają naczynia krwionośne. Z kolei nerwy układu przywspółczulnego uwalniają do krwi acetylocholinę, która jest dezaktywowana

gwałtownie. Dlatego efekty jej działania są miejscowe i krótkotrwałe. Nerwy układu przewspółczulnego kontrolują też powrót organizmu do stanu sprzed jego reakcji na zachwianie równowagi przez np. zwolnienie akcji serca, kurczenie naczyo krwionośnych czy pobudzenie trawienia.   a.     Układ współczulny, układ sympatyczny (łac. systema sympathica) -   częśd autonomicznego układu nerwowego, odpowiadająca za przygotowanie organizmu do walki bądź ucieczki. Jest on aktywny w czasie stresu i powoduje nas tępujące reakcje organizmu:     •     wydzielanie małej ilości gęstej śliny,   •     szybsza praca serca,   •     zwiększenie dostawy glukozy do mięśni i mózgu przez rozkład glikogenu w wątrobie,   •     rozszerzenie źrenic,   •     rozkurcz mi ęśnia rzęskowego oka (zwolnienie akomodacji),   •     stroszenie włosów,   •     wydzielanie potu na dłoniach,   •     reakcja "walcz albo uciekaj",   •     rozkurcz mięśnia wypieracza moczu i jednoczesny skurcz mięśnia zwieracza cewki moczowej (trz ymanie moczu),   •     pobudzenie nadnerczy do produkcji adrenaliny (hormonu walki),   •     wzmaga skurcz mięśni gładkich,   •     zwiększa agregację płytek krwi (trombocytów),   •     zahamowanie perystaltyki jelit,   •     podwyższenie ciśnienia tętnic zego krwi poprzez zwężenie naczyo krwionośnych mięśni szkieletowych,   •     rozkurcz mięśni gładkich naczyo skórnych (skóra ciepła i czerwona),   •     skurcz mięśni gładkich naczyo mięśni szkieletowych (szybsze zaopatrywani mięśni w tlen),   •     zwię kszenie oporu obwodowego w naczyniach tętniczych,   •     wydzielanie łez,   •     rozszerzenie mięśni oskrzeli w płucach,   •     zwiększenie wydzielania reniny,   Po zniknięciu zagrożenia, układ ten wyłącza się, a efekty jego pobudzenia są likwidowane p rzez układ przywspółczulny.  

b.   Układ przywspółczulny, parasympatyczny , cholinergiczny, (łac. systema parasympathica) -   podukład autonomicznego układu nerwowego odpowiedzialny za odpoczynek organizmu i poprawę trawienia. W uproszczeniu można powiedzied, ż e działa on antagonistycznie (odwrotnie) do układu współczulnego.   •     zwężanie źrenicy,   •     wydzielanie dużej ilości rzadkiej śliny,   •     hamowanie czynności serca (zmniejszanie siły skurczu),   •     zwężanie oskrzeli,   •     rozszerzanie naczyo krwionośnych powodujące spadek ciśnienia tętniczego krwi,   •     nasilanie skurczów przewodu pokarmowego,   •     kurczenie pęcherza moczowego,   •     wzrost wydzielania insuliny,     Zmysły     Człowiek, jak każdy złożony organiz m, dysponuje kilkoma różnie rozwiniętymi zmysłami, umożliwiającymi odczuwanie skórne, widzenie, słyszenie, odczuwanie smaku i zapachów, utrzymywanie równowagi.     Odczuwanie skórne   W skórze znajdują się liczne zakooczenia nerwowe -   wolne i wchodzące w skład receptorów posiadających własną, odrębną strukturę, rejestrujące dotyk, ciepło, zimno oraz bodźce bólowe. Mechanoreceptory skóry reagują na ucisk dotyk i wibrację. Na dotyk są wrażliwe tzw. ciałka Meissnera i receptory okołowłosowe. Są to receptory, które adaptują się zarówno wolno, jak i szybko. Pola odczuwania bodźca przypisane tym receptorom mają zróżnicowaną powierzchnię, która wynosi od 1 do 12 mm2.   Rozmieszczenie receptorów czuciowych w skórze jest bardzo różne. Dlatego różne okolice skóry wykazują in ną wrażliwośd na ucisk. Najbardziej są wrażliwe opuszki palców i -   czubek nosa, oraz wargi. Najmniej -   ramiona, uda i grzbiet. Żeby wywoład rekcję w skórze czubka nosa wystarczy ucisnąd ją z minimalna siłą wynoszącą jedynie 2g/mm2. Aby spowodowad podobny e fekt na skórze ramion, trzeba ją ucisnąd niemal 20 - krotnie mocniej.   W skórze i innych tkankach są rozmieszczone receptory rejestrujące ból, który jest nieprzyjemnym wrażeniem zmysłowym, powstałym w wyniku uszkodzenia (nocycepcji) tkanek. Mechanizm odczuwan ia bólu ma chemiczny charakter i związany jest z uwalnianiem z uszkodzonych tkanek mediatorów chemicznych, zwłaszcza -   kinin (bradykininy), które oddziałując na zakooczenia nerwowe, indukują w nich reakcje prowadzące do powstania impulsu elektrycznego.  

W r eceptorach rozmieszczonych w narządach powstaje tzw. ból trzewny. Może byd odczuwany jako "głęboki" (pochodzący "z głębi"), albo "powierzchowny", rzutowany, czyli odbierany tak, jakby pochodził z tkanek zewnętrznych. Jest to związane z uszkodzeniami wzdłuż   dróg nerwowych.   Receptory bólowe mogą mied też cechy mechanoreceptorów, reagujących na mechaniczne odkształcenia powierzchni, lub byd mechano -   i termoreceptorami. Narastająca siła bodźca powoduje, że poczucie dotyku lub ucisku, albo temperatury (ciepła lu b zimna) przeistacza się w wyraźny ból.   Analiza czucia powierzchownego, w tym bólu, ostatecznie dokonuje się w korze mózgowej, w jej części czuciowej. Impuls elektryczny powstały w wyniku dotyku, bólu i temperatury jest przewodzony drogami nerwowymi do zwo jów przyrdzeniowych, a stąd (sznurem tylnym) do rdzenia przedłużonego (dotyk, ucisk), wzgórza i kory czuciowej.     U człowieka, niezależnie od jego świadomości, podczas dowolnego ruchu, za pomocą tzw. proprioreceptorów, zbierane są informacje dotyczące położ enia stawów względem siebie, długości mięśni (stopnia ich rozciągnięcia). Są one przesyłane do rdzenia kręgowego i już na jego poziomie mogą byd przetwarzane z wydaniem dyrektyw korygujących (za pomocą prostych lub nieco bardziej złożonych odruchów) ruch. Ich celem jest nie tylko rdzeo kręgowy, ale także móżdżek i kora ruchowa mózgu. W nich dokonuje się bardziej złożona analiza ruchu dzięki sygnałom nadchodzącym od dużej liczby nadawców (proprioreceptorów różnych grup mięśniowych). W wyniku tej analizy uruc hamiane są złożone odruchy polisynaptyczne, dzięki którym ruch ciała, stan napięcia mięśni są adekwatne do potrzeb.     Zmysł równowagi   Sprawne poruszanie się człowieka może byd zapewnione tylko wówczas, gdy dobrze funkcjonuje jego zmysł równowagi. Jest w ust roju narząd, wchodzący w skład ucha wewnętrznego, którego receptory odbierają sygnały o położeniu ciała w trójwymiarowej przestrzeni. Te receptory są wyspecjalizowanymi komórkami zaopatrzonymi w rzęski zanurzone w gęstym płynie (endolimfie) wypełniającym t rzy kanały pólkoliste ucha wewnętrznego. Te trzy kanały rejestrują ruchy obrotowe w trzech osiach w przestrzeni. W czasie ruchu ciała, szczególnie zaś -   obrotu głowy -   endolimfa, wypełniająca kanały, wskutek własnej bezwładności, "spóźnia się" w stosunku d o ścian kanałów i wytwarza "wodny" prąd, który porusza rzęski komórek receptorowych. Ruch rzęsek indukuje zmiany w komórkach receptorowych, w wyniku których powstaje potencjał elektryczny, a następnie impuls elektryczny, który jest przewodzony nerwem przed sionkowym do gałek ocznych, do móżdżku oraz do kory mózgowej. W móżdżku oraz w korze jest dokonywana kompleksowa analiza położenia ciała w przestrzeni i są generowane dyrektywy korygujące odchylenia.  

  Ryc. 15     Smak i węch   Cz łowiek rozpoznaje cztery podstawowe smaki: słodki, kwaśny, gorzki i słony, za pomocą receptorów, znajdujących się w specjalnych strukturach błony śluzowej, zwanych kubkami smakowymi, zgromadzonych w jamie ustnej, szczególnie zaś na powierzchni języka. Komó rki receptorowe są chemoreceptorami reagującymi jedynie wówczas, gdy substancja smakowa jest rozpuszczona w śluzie otaczającym kubek. Interesujące jest to, że receptory smakowe nie odbierają poszczególnych smaków oddzielnie, jednak każdy smak wywołuje impu ls elektryczny o innej charakterystyce. Impulsy elektryczne powstałe w kubkach smakowych są przewodzone przez włókna nerwów czaszkowych: VII, IX i X do ośrodków analizujących, znajdujących się w pniu mózgu, wzgórzu i w korze mózgu, w której kształtują się ostatecznie wrażenia smakowe.  

    gorzki     słony   słodki umami   kwaśny   Ryc. 16     Dog łębne różnicowanie smaków następuje dopiero pod wpływem zmysłu węchu (powonienia). W jamie nosowej, w jej tylnej części znajduje się okolica węchowa, w której są neurony będące rodzajem chemoreceptorów. Podobnie jak w przypadku komórek w kubkach smakowych,   także i tu, substancja zapachowa, by byd rozpoznana, musi się rozpuścid w warstwie śluzu znajdującego się na powierzchni komórek. Dopiero wtedy ta substancja może związad się z błoną komórki receptorowej i wywoład w niej reakcje biochemiczne, których rezu ltatem jest powstanie impulsu elektrycznego. Ten impuls jest przewodzony drogą węchową do opuszki węchowej kory, gdzie powstaje wrażenie węchowe.     W okolicy wechowej jamy nosowej znajduje się do kilkudziesięciu tysięcy receptorów rozróżniających najrozmait sze zapachy. Każdy z nich charakteryzuje się różnym progiem pobudliwości dla różnych substancji. Receptory węchowe wykazują bardzo szybką adaptację; nawet najbardziej intensywny, czasem bardzo niemiły zapach (np.

siarkowodoru czy merkaptanów), szybko przes taje przeszkadzad i nie musi minąd nawet kilka minut, by stał się w ogóle niewyczuwalny.     Ryc. 17       Zmys ł powonienia oprócz swoich typowych zadao dostarcza, co ciekawe, także informacji, które z pozoru nie maja związku z powonieniem. Idzie tu np. o informacje "socjalne", pozwalające łatwiej definiowad "przyjaciela" i "wroga". Pojęcie "swojskiej atmosfery" ma   bardzo istotna "węchową" konotację. Zmysł powonienia ma także wpływ na stan uczuciowy człowieka oraz na funkcjonowanie jego pamięci. Kora węchowa jest filogenetycznie bardzo stara i u zwierzat odgrywa znacznie większą rolę, ponieważ węch jest u nich bardz o ważnych zmysłem ostrzegawczym.     Wzrok   Człowiek ma bardzo dobrze rozwinięty zmysł wzroku, w przeciwieostwie do opisanego wyżej zmysłu powonienia, którego czułośd i precyzja są znacznie gorsze w porównaniu z innymi przedstawicielami ssaków.   Do rejestrowani a bodźców świetlnych, widzenia przedmiotów służy człowiekowi oko z jego aparatem optycznym i siatkówką, będącą de facto wraz z nerwem wzrokowym częścią składową ośrodkowego układu nerwowego.   Oko znajduje się w oczodole twarzoczaszki, ma kształt niemal kuli sty. Zapewnia mu to zewnętrzna łącznotkankowa warstwa, zwana twardówką oraz ciśnienie wewnątrzgałkowe, wewnątrzgałkowej cieczy wodnistej.     Aparat optyczny oka składa się z zewnętrznej, zlokalizowanej na przodzie gałki ocznej -   przejrzystej rogówki (nb. naj ważniejszego elementu optycznego oka), cieczy wodnistej, soczewki i ciała szklistego. Ilośd energii świetlnej wpadającej do oka zależy od wielkości źrenicy -   okrągłego otworu w tęczówce, środkowej błonie gałki ocznej. Zaopatrzona w mięśnie tęczówka kurczy się i rozkurcza, zmieniając w miarę potrzeb wielkośd źrenicy. W ciemnych pomieszczeniach źrenica jest najszersza, w słoocu -   najwęższa. Drugi pod

względem ważnosci element optyczny oka -   dwuwypukła soczewka, znajdująca się z tyłu za rogówką i komorą przedn ią i z przodu ciała szklistego, dzięki swojej dużej elastyczności oraz czynności obsługujących ją mięśni może w pewnym zakresie zmieniad wypukłośd swoich kształtów. Ta cecha zwana jest zdolnością do akomodacji, dzięki której przedmioty bliskie i oddalone s ą widziane ostro i wyraźne.     Ryc. 18       Z tyłu, za soczewką i galaretowatym ciałem szklistym -   wewnętrzna częśd gałki ocznej wysłana jest warstwą komórek nerwowych, która nazywa się siatkówką. Siatkówka jest zaopatrzona w fotoreceptory : pręciki i czopki, wyspecjalizowane neurony posiadające światłoczułe barwniki wzrokowe, zwłaszcza rodopsynę. Czopki są wykorzystywane do widzenia barwnego, szczegółowego -   przy dobrym oświetleniu, pręciki zaś reagują na słabe bodźce świetlne. Umożliwiają widzenie czarno - białe nawet w najgorszych warunkach oświetleniowych. Mechanizm oddziaływania energii świetlnej na receptory z grubsza polega na zmianach w strukturze w cząsteczce rodopsyny pod wpływem światła. Te zmiany inicjują wewnątrzkomórkowe złożone r eakcje biochemiczne, w rezultacie których dochodzi do wytworzenia potencjału generującego i odpowiedniego impulsu elektrycznego. W siatkówce, w kilku warstwach neuronów wstępnie powstaje obraz obserwowanego przedmiotu. Jednak ostateczna analiza bodżców i i ch scalanie w obraz ma miejsce w korze wzrokowej mózgu. Bodźce wzrokowe biegną drogami wzrokowymi nie tylko do kory, ale do innych struktur mózgowia, Są analizowane i przetwarzane także przez móżdżek, struktury podkorowe oraz pieo mózgu. Jest to potrzebne do utrzymania równowagi i zapewnienia harmonii ruchów.     Słuch     Człowiek może rejestrowad i przetwarzad bodźce akustyczne, czyli fale dźwiękowe. Narządem zmysłu rejestrującym dźwięki jest ucho. Jest ono umieszczone na granicy mózgo -   i twarzoczaszki i zbudow ane jest z części zewnętrznej, środkowej i wewnętrznej.

W skład ucha zewnętrznego wchodzi małżowina uszna zbierająca fale oraz krótki kilkucentymetrowy przewód słuchowy zewnętrzny. Na jego dnie znajduje się sprężysta błona bębenkowa reagująca drganiem na n acierające na nią fale dźwiękowe. Za błoną bębenkową zaczyna się ucho środkowe wyposażone w delikatne kosteczki słuchowe (młoteczek, kowadełko i strzemiączko), dzięki którym drgania błony są przenoszone do okienka owalnego znajdującego się na granicy ucha śrokowego i wewnętrznego. To okienko ma błoniastą budowę i ma możliwośd ruchu.     Ryc. 19       W uchu wewn ętrznym, kształtem przypominającym muszle ślimaka, dokonuje się receptorowy odbiór dźwięków. Komórki receptorowe posiadają rzęski, które poruszają się wraz z ruchami płynnego środowiska ucha wewnętrznego. Obecna w nim dośd gęsta ciecz (perylimfa), w wyniku   ruchów błony okienka owalnego przemieszcza się, drażniąc rzęski komórek receptorowych. Ruch rzęsek inicjuje reakcje biochemiczne, w wyniku których jest wytwarzany impuls elektryczny W elektronicznej informacji powstałej w receptorach ucha wewnętrznego są zakodowane ważne parametry dźwięku: częstotliwośd, natężenie, kierunek, odległośd od źródła. W takiej "zakodowanej" postaci informacja ta jest przesyłana nerwem słuchowym do pól analizujących w korze skroniowej mózgu.   Ludzkie ucho rejestruje dźwięki o częs totliwości od 16 do 20 000 Hz, ale najbardziej jest wrażliwe na dźwięki o częstotliwości 2000 - 5000 Hz. Pojedynczy dźwięk o przebiegu sinusoidalnym -   nazywa się tonem. Z reguły ucho ma do czynienia z dźwiękami składającymi się z kilku lub nawet wielu tonów.   Ważne jest, że próg słuchu dla pojedynczych tonów podwyższa się, gdy obok nich pojawią się dodatkowe.   Ciśnienie, jakie wywiera fala akustyczna, jest mierzalne i wyraża się w decybelach. Kiedy przekracza wartośd 100 - 120 decybeli dźwięk staje się nieznośny i wywołuje efekt bólowy. Ucho odbiera fale akustyczne powietrza oraz drżenia kości czaszki. Można więc także mówid o tzw. przewodzeniu kostnym dźwięku. W warunkach fizjologicznych

przewodzenie kostne nie ma żadnego znaczenia, jest jednak wykorzystywane do diagnostyki narządu słuchu.       Narządy zmysłów kręgowców, nie występujące u człowieka     •   Narząd policzkowy -   odbiera bodźce optyczne (w zakresie podczerwieni). Komórki zmysłowe umiejscowione są w jamkach po bokach głowy węży z rodzin dusicieli i grzechotników . Dzięki niemu organizm może spostrzegad kontury i przemieszczanie się obiektów o temp. wyższej niż otoczenie (przydatne do chwytania ofiar).   •   Narz ąd ciemieniowy -   odbiera bodźce optyczne (w zakresie widzialnym). Komórki zmysłowe umiejscowione w linii środkowej głowy między kośdmi ciemieniowymi u hatterii i jaszczurek. Pozwala na odróżnianie światła od ciemności (wykorzystywane do nastawiania rytmów biologicznych, zwłaszcza dobowych).   •   Linia boczna -   odbiera bodźce mechaniczne (ciśnienie wody). Komórki zmysłowe umiejscowione w rynienkowatych zagłębieniach w powierzchni ciała lub w kanałach w skórze kręgoustych, ryb i niektórych płazów. Umożliwia odbier anie zmian ciśnienia wody, jej ruchów lub ruchu przedmiotów w niej się poruszających.   •   Zmysł elektryczny -   odbiera bodźce związane z polem elektrycznym. Komórki zmysłowe znajdują się w skórze tułowia i głowy niektórych ryb; odbieranie zmian pola elektryczne go, umożliwiające orientację w wodzie, lokalizację ofiar, a niektórym rybom także elektrolokację   •   Zmysł magnetyczny -   odbiera zmiany pola magnetycznego; komórki zmysłowe znajdują się prawdopodobnie w mózgu. Ułatwia orientację w przestrzeni -   ważne głownie dl a ptaków odbywajacych dalekie wędrówki.     Choroby układu nerwowego   •   Choroba Parkinsona     Jest to dosyd częsta choroba u osób starszych, stopniowo zmniejszająca ich sprawnośd ruchową, a nierzadko również intelektualną. U podstaw tej choroby leży proces zwyrodn ieniowy ograniczony wybiórczo do jednej grupy neuronów (komórek nerwowych) umiejscowionych w śródmózgowiu i nazywanych istotą czarną. Komórki istoty czarnej wytwarzają substancję zwaną dopaminą i uwalniają ją na zakooczeniach swoich wypustek w jądrach pod - korowych. W chorobie Parkinsona liczba tych komórek systematycznie się zmniejsza, czemu towarzyszy postępujące zmniejszenie stężenia dopaminy w jądrach podkorowych.  

Przyczyny powstawania i rozwoju zwyrodnienia komórek istoty czarnej w chorobie Parkinsona s ą nieznane. Bardzo podobne objawy mogą również wystąpid na skutek innej niż zwyrodnienie przyczyny uszkodzenia istoty czarnej, np. w przebiegu niedokrwienia, zapalenia lub toksycznego uszkodzenia tej struktury mózgu. Mogą byd także następstwem działania si lnych leków psychotropowych stosowanych w leczeniu schizofrenii i innych psychoz.   Choroba zaczyna si ę zwykle lekkim drżeniem, występującym tylko w spoczynku, a zanikającym przy ruchu, a także we śnie Typowym objawem jest ocieranie kciuka o palec wskazując) tzw. kręcenie pigułek. Z upływem czasu ruchy ulegają zwolnieniu i ograniczeniu (chodzenie, ruchy rą k, mruganie), przy czym największe trudności sprawia pierwszy ruch. Chory posuwa się małymi i powłóczącymi krokami. Następuje zakłócenie równowagi z powodu braku współ ruchów rąk. Ruchy mimiczne stają się niemożliwe, ponieważ twarz sztywnieje. Chory zaczyn a mówid monotonnie i niezrozumiale, jego pismo staje się drobne i nieczytelne, następuje coraz większe zesztywnienie mięśni.   •   Borelioza   Choroba spowodowana przezv bakterię przenoszoną m.in. przez kleszcze. Objawy: zaburzenia napięcia mięśniowego, sztywnośd   kooczyn, drżenie kooczyn.   •     Stwardnienie rozsiane   Spowodowane uszkodzeniem osłonek mielinowych neuronów centralnego układu nerwowego. Objawy: podobne do objawów grypy, zmiany w układzie ruchowym, krążenia i OUN. Leczenie antybiotykowe.   •   Udar mózgu   Uszko dzenie tkanki mózgu wywołane np. zatorem lub wylewem krwi do mózgu. Objawy: utrata przytomności i porażenie ciała. Leczenie: usunięnie zaburzenia krążeniai rehabilitacja układu ruchu.   •   Padaczka   Zmiany w mózgu wywołane np. zmianami pourazowymi, nowotworem, m iażdżycą, zatruciem, bodźcami świetlnymi. Objawy: napady drgawek lub całkowita utrata przytomności. Leczenie farmakologiczne.   •   Choroba Alzheimera   Przyspieszony ubytek neuronów, szczególnie w korze mózgowej, zakłócenia przewodzenia w synapsach. Objawy: kłopo ty z pamięcią, zaburzenia mowy, postępująca dezorientacja, utrata wspomnieo, otępienie. Leczenie farmakologiczne.   •   Schizofrenia   Wrodzone lub wynikające z przebytych infekcji czy urazów zaburzenia rozwoju mózgu powodujące zaburzone wydzielanie dopaminy i ser otoniny. Objawy: utrata kontaktu z otoczeniem, zaburzenia percepcji, pamięci i myślenia, zaburzenia snu, łaknienia, agresja, zaburzenia osobowości. Leczenie farmakologiczne.  

  Bibliografia:   1. Podręcznik Biologia   Akademia WSiP częśd 2 tom 2   2. Podręcznik Biologia 2 zakres rozszezrony wyd. Operon 2005   3. Biologia. Seria z Tangramem cz. 2   4. Vilee C. Biologia   5. www.biomedical.pl   6. Tablice Biologiczne wyd. Adamantan   7. www. resmedica.pl   8. Matura od A do Z wyd. Kram     NIE WIEM CZY O TO DOKŁADNIE CI CHODZIŁO ALE LICZĘ NA NAJ