Odpowiedź:roste (triacyloglicerole i woski, w ich skład wchodzą pierwiastki: węgiel, wodór i tlen) oraz
złożone (fosfolipidy i glikolipidy, w których skład oprócz wymienionych pierwiastków wchodzą: fosfor, czasem azot lub siarka).
Głównym składnikiem tłuszczów jadalnych są triglicerydy, czyli estry zbudowane z trzech cząsteczek kwasów tłuszczowych i jednej cząsteczki glicerolu. Triglicerydy znajdujące się w organizmie pochodzą z pożywienia oraz z syntezy endogennej (w wątrobie, tkance tłuszczowej, błonie śluzowej jelita cienkiego, gruczole sutkowym).
Kwasy tłuszczowe różnią się długością łańcucha węglowego, czyli liczbą atomów węgla w cząsteczce, oraz liczbą i położeniem wiązań podwójnych. Kwasy te zbudowane są z węgla, wodoru i tlenu. Liczba cząsteczek węgla w kwasach tłuszczowych wynosi 4–26.
Zależnie od długości łańcucha węglowego dzieli się je na:
krótkołańcuchowe – do 6 atomów węgla w cząsteczce
średniołańcuchowe – 8–10 atomów węgla
długołańcuchowe, zawierające 12 i więcej atomów węgla w cząsteczce.
Kwasy krótko- i średniołańcuchowe w tłuszczach żywności występują rzadziej (m.in. w tłuszczach mleka i masła) niż kwasy długołańcuchowe (występują we wszystkich tłuszczach roślinnych i zwierzęcych).
W tłuszczach spożywczych oraz lipidach ustrojowych mogą występować:
kwasy tłuszczowe nasycone (saturated fatty acids – SFA, gdy brak podwójnych wiązań między węglami i wszystkie atomy węgla są połączone z atomami wodoru)
kwasy tłuszczowe jednonienasycone (monounsaturated fatty acids – MUFA, mają jedno podwójne wiązanie między dwoma sąsiednimi atomami węgla) oraz
kwasy tłuszczowe wielonienasycone (polyunsaturated fatty acids – PUFA, mają co najmniej dwa podwójne wiązania).
Kwasy tłuszczowe nienasycone przeważnie są płynne i tym też charakteryzują się tłuszcze (przeważnie roślinne), w których one występują w dużych ilościach. Tak więc oleje i oliwy swoją płynną konsystencję zawdzięczają dużej zawartości nienasyconych kwasów tłuszczowych. Wyjątkiem wśród tłuszczów roślinnych są jedynie oleje: kokosowy i palmowy, które zawierają dużo kwasów nasyconych i dzięki temu w temperaturze pokojowej mają konsystencję stałą (podobną do smalcu).
Natomiast wśród tłuszczów zwierzęcych wyjątki stanowią: tran i oleje ryb, które są płynne, podobnie jak oleje roślinne (w tłuszczach tych jest dużo nienasyconych kwasów tłuszczowych).
Funkcje tłuszczów
Tłuszcze spełniają w organizmie człowieka wiele różnorodnych funkcji:
obok węglowodanów stanowią główne źródło energii dla narządów i tkanek (spalenie 1 g tłuszczu dostarcza 9 kcal)
umożliwiają gromadzenie energii, stanowiąc zapasowy materiał energetyczny organizmu (stanowi go tkanka tłuszczowa podskórna oraz tkanka tłuszczowa zlokalizowana w jamie brzusznej, tzw. trzewna tkanka tłuszczowa)
stanowią materiał budulcowy błon komórkowych, decydują przy tym o ich przepuszczalności, aktywności enzymatycznej i właściwościach receptorowych
ułatwiają przełykanie pokarmu i poprawiają jego walory smakowe, zwiększają sytość pożywienia oraz wartość energetyczną
hamują skurcze żołądka i wydzielanie kwaśnego soku żołądkowego
wchodzą w skład płynów ustrojowych, głównie w połączeniu z białkami
dostarczają niezbędnych nienasyconych kwasów tłuszczowych, z których powstają hormony tkankowe (prostaglandyny, prostacykliny, tromboksany) o różnym działaniu w ustroju człowieka; szczególną rolę spełniają w regulowaniu czynności układu sercowo-naczyniowego
są prekursorami syntezy hormonów steroidowych (cholesterolu) kory nadnerczy i hormonów płciowych
stanowią źródło witamin rozpuszczalnych w tłuszczach (A, D, E, K) i umożliwiają ich wchłanianie
jako tłuszcz podskórny chronią przed nadmierną utratą ciepła
jako tłuszcz okołonarządowy stabilizują nerki i inne narządy w jamie brzusznej.
Nasycone kwasy tłuszczowe (SFA)
Do nasyconych kwasów tłuszczowych zalicza się kwas:
laurynowy
mirystynowy
palmitynowy
stearynowy
Występują one w:
produktach pochodzenia zwierzęcego (produkty mleczne i mięso)
olejach: kokosowym i palmowym.
Nasycone kwasy tłuszczowe – właściwości
Stanowią przede wszystkim źródło energii (1 g dostarcza 9 kcal), ale jednocześnie przyczyniają się do zwiększenia stężenia cholesterolu w surowicy krwi, a tym samym przyspieszają rozwój zmian miażdżycowych.
Jednak nie wszystkie kwasy tłuszczowe nasycone wywierają ten sam efekt hipercholesterolemiczny. O ile kwasy: mirystynowy, palmitynowy i laurynowy (występujące w tłuszczu mlecznym) zwiększają stężenie frakcji LDL cholesterolu w surowicy krwi, to kwas stearynowy (występujący w tłuszczach o stałej konsystencji) nie wykazuje takich właściwości.
Polecamy artykuł:
Hipercholesterolemia – leczenie: leki na hipercholesterolemię
Kwasy: stearynowy i mirystynowy działają prozakrzepowo, natomiast kwasy: arachidowy i behenowy wpływają na organizm aterogennie, nie mają natomiast wpływu na stężenie cholesterolu. Nadmiar kwasów tłuszczowych nasyconych może sprzyjać występowaniu nowotworów okrężnicy, gruczołu piersiowego i gruczołu krokowego.
Tłuszcze nienasycone
Tłuszcze nienasycone charakteryzują się obecnością wiązań podwójnych. W związku z tym wyróżnia się jednonienasycone kwasy tłuszczowe – mające jedno wiązanie podwójne w łańcuchu, oraz wielonienasycone kwasy tłuszczowe – posiadające dwa lub więcej wiązań podwójnych w łańcuchu węglowym.
Jednonienasycone kwasy tłuszczowe (MUFA)
Głównym przedstawicielem jednonienasyconych kwasów tłuszczów jest kwas oleinowy.
Do pokarmowych źródeł kwasu oleinowego zalicza się:
oliwę z oliwek (w zależności od rodzaju i miejsca pochodzenia zawiera od 55 do 83% kwasu oleinowego)
olej rzepakowy (około 55% kwasu oleinowego
większość produktów roślinnych i zwierzęcych (np. smalec).
Jednonienasycone kwasy tłuszczowe - właściwości
Wśród właściwości jednonienasyconych kwasów tłuszczowych wymienia się:
korzystny wpływ na stężenie cholesterolu całkowitego i frakcji miażdżycorodnej LDL (ochronna rola w profilaktyce miażdżycy).
Potwierdziły to badania populacji ludności zamieszkującej basen Morza Śródziemnego, gdzie bardzo rozpowszechnione jest spożycie oliwy z oliwek (o małej zawartości kwasów wielonienasyconych i dużej zawartości kwasów jednonienasyconych), a ludzie zdecydowanie rzadziej chorują na chorobę wieńcową.
Wielonienasycone kwasy tłuszczowe
Spośród kwasów nienasyconych największą rolę w żywieniu odgrywają kwasy długołańcuchowe, wielonienasycone, oznaczone skrótem PUFA (polyunsaturated fatty acids). Należą do nich niezbędne nienasycone kwasy tłuszczowe (NNKT), kwas linolowy i kwas α-linolenowy.
Termin NNKT pochodzi stąd, że ustrój człowieka nie może syntetyzować wiązań podwójnych w położeniu n-6 i n-3, a tym samym kwasu linolowego i α-linolenowego. Kwasy te są syntetyzowane wyłącznie przez rośliny i muszą być dostarczane człowiekowi w pożywieniu. Ustrój człowieka ma jednak zdolność przebudowy obu tych kwasów, wydłużania ich łańcucha węglowego i wprowadzania do niego wiązań podwójnych.
Tak więc niezbędne nienasycone kwasy tłuszczowe należą do dwóch rodzin: n-6 i n-3 (nazywane też omega-6 i omega-3).
Do rodziny kwasu linolowego n-6 zaliczają się kwasy:
linolowy (LA)-prekursor rodziny omega-6
γ-linolenowy (GLA)
arachidonowy (ARA).
W kwasach tych pierwsze podwójne wiązanie występuje przy 6. węglu, licząc od grupy metylowej (CH3). Z kwasu linolowego dostarczonego z pożywieniem w organizmie człowieka mogą zostać zsyntetyzowane pozostałe kwasy z tej samej rodziny (γ-linolenowy, arachidonowy).
Do pokarmowych źródeł kwasów n-6 zalicza się oleje:
słonecznikowy
sojowy
krokoszowy
kukurydziany
z pestek winogron
z zarodków pszenicy oraz
z wiesiołka.
Z kolei do rodziny kwasu α-linolenowego n-3 zaliczamy kwasy:
α-linolenowy (ALA)-prekursor rodziny omega-3
eikozapentaenowy (EPA)
dokozapentaenowy (DPA) oraz
dokozaheksaenowy (DHA).
W kwasach tych pierwsze podwójne wiązanie występuje przy 3. węglu, licząc od grupy metylowej (CH3). Z kwasu α-linolenowego dostarczonego z pożywieniem w organizmie człowieka mogą zostać zsyntetyzowane pozostałe kwasy z tej samej rodziny (np. kwas eikozapentaenowy i dokozaheksaenowy).
Pokarmowe źródła kwasu α-linolenowego (ALA) to:
olej sojowy
olej rzepakowy
olej z zarodków pszenicy
olej lniany oraz siemię lniane i
orzechy włoskie.
Jego pochodne – kwas eikozapentaenowy (EPA) i dokozaheksaenowy (DHA) – występują przede wszystkim w:
tłuszczu ryb (makrela, łosoś, tuńczyk, sardynka, pikling, śledź oraz tran z wątroby dorsza) i
tłuszczu ssaków morskich.
Wielonienasycone kwasy tłuszczowe – właściwości
Nie sposób pominąć korzystnej roli w ustroju wielonienasyconych kwasów tłuszczowych (PUFA): n-6 i n-3, które są dla człowieka niezbędnymi nienasyconymi kwasami tłuszczowymi (NNKT).
Wśród właściwości zdrowotnych tych kwasów zwraca uwagę to, że:
są one ważnym elementem strukturalnym błon komórkowych i mitochondrialnych
zwiększają przepływ krwi przez naczynia wieńcowe, a więc zapobiegają miażdżycy, zawałom i udarom mózgu
są niezbędne do prawidłowego wzrostu dzieci i młodzieży oraz utrzymania zdrowia w wieku dojrzałym.
Ponadto z wielonienasyconych kwasów tłuszczowych powstają biologicznie czynne związki – tzw. eikozanoidy (prostaglandyny, prostacykliny, tromboksany, leukotrieny i lipoksyny).
Pełnią one rolę miejscowych hormonów i regulują czynność:
układu sercowo-naczyniowego
układu nerwowego
układu pokarmowego
układu oddechowego
nerek i narządów rozrodczych oraz
biorą udział w regulacji krzepnięcia krwi
wykazują działanie przeciwzapalne, a także
hamują procesy nowotworotwórcze
Na niedobory NNKT szczególnie wrażliwe są młode organizmy, dlatego w przypadku niedostatecznej podaży tych kwasów z pokarmem u dzieci szybciej niż u dorosłych ujawniają się objawy ich niedoboru.
Do niedoborów NNKT łatwiej dochodzi u osób starszych lub chorych (zapotrzebowanie na te kwasy zwiększają zwłaszcza zabiegi operacyjne, oparzenia i zakażenia ropne).
Objawy niedoboru NNKT mogą się manifestować, jako:
zmniejszenie przyrostu masy ciała i spowolnienie wzrostu
zmiany skórne (skóra sucha, cienka, łuszcząca się, odbarwiona, przepuszczalna)
zwiększona wrażliwość na infekcje
kruchość naczyń włosowatych
pogorszenie procesu gojenia się ran
bezpłodność
zaburzenia nerkowe
nadciśnienie tętnicze
zmniejszenie syntezy eikozanoidów i w następstwie zaburzenia czynności wielu tkanek oraz narządów.
Podsumowując, można powiedzieć, że wielonienasycone kwasy tłuszczowe z rodziny n-6 (omega-6), zmniejszają stężenie cholesterolu całkowitego i frakcji LDL lipoprotein.
Z kolei wielonienasycone kwasy tłuszczowe z rodziny n-3 (omega-3):
zmniejszają stężenie triglicerydów
hamują powstawanie zakrzepów w naczyniach wieńcowych i mózgowych (działają przeciwzapalnie, przeciwagregacyjnie)
obniżają ciśnienie krwi oraz
zapobiegają zaburzeniom rytmu serca (działają rozkurczowo i przeciwarytmicznie).
Więcej na temat kwasów omega-3 i omega-6 w artykuleKwasy tłuszczowe omega-3 i omega-6 – źródła i właściwości
Izomery trans kwasów tłuszczowych
W pożywieniu człowieka mogą się znajdować również tzw. izomery trans nienasyconych kwasów tłuszczowych. W naturalnych świeżych tłuszczach roślinnych kwasy nienasycone występują w konfiguracji cis.
Izomery trans powstają w nich pod wpływem temperatury, różnych czynników fizycznych i chemicznych w procesie przemysłowego oczyszczania tłuszczów i podczas uwodornienia w procesie produkcji margaryn.
Przechodzenie kwasów tłuszczowych w formy trans pociąga za sobą zmianę ich wartości biologicznej i oddziaływania na organizm. Izomery trans powstają również w żołądku zwierząt przeżuwających i przedostają się do mleka oraz tkanek. Jednak ilości kwasów trans wykrywane w maśle są dużo mniejsze niż w rafinowanych olejach lub margarynach twardych.
Głównym źródłem izomerów trans w żywności pozostają:
margaryny
tłuszcze piekarskie i cukiernicze
tłuszcze używane wielokrotnie do smażenia.
Mogą je zawierać takie produkty, jak: pieczywo cukiernicze, ciasteczka, batoniki i produkty typu fast food.
Izomery trans zwiększają w organizmie człowieka stężenie frakcji LDL cholesterolu w takim samym stopniu jak nasycone kwasy tłuszczowe, a dodatkowo zmniejszają stężenie cholesterolu HDL (tzw. dobrego cholesterolu).
Polecamy artykuł: Kwasy tłuszczowe trans - czy wszystkie są złe?
Źródła tłuszczów w żywności
Tłuszcze jadalne mają pochodzenie roślinne lub zwierzęce.
Tłuszcze roślinne otrzymuje się z nasion lub owoców roślin oleistych, tłuszcze zwierzęce zaś z tkanek lub mleka zwierząt lądowych oraz z tkanek zwierząt morskich.
Tłuszcze zwierzęce
Źródłami tłuszczu zwierzęcego są:
tłuszcze jadalne: masło, smalec, słonina itp.
mięso i wędliny
ryby
jaja oraz
produkty mleczne.
W zależności od gatunku i wieku zwierzęcia oraz części tuszy zawartość tłuszczu w mięsie może się wahać w szerokich granicach 3–55%;
ryby zawierają 0,1–13% tłuszczu,
mleko pełne około 3–3,5%
sery twarogowe około 1–9%
sery podpuszczkowe dojrzewające około 17–30%
sery topione około 30%
jaja około 11% tłuszczu.
Tłuszcze roślinne
Głównym źródłem tłuszczu roślinnego w Polsce są:
produkty zbożowe
margaryny
oleje jadalne i
warzywa.
Uważa się, że tłuszcz pochodzący z produktów zbożowych stanowi około 20% ogólnej ilości spożywanego tłuszczu roślinnego, a margaryny około 60%.
Znaczących ilości niezbędnych nienasyconych kwasów tłuszczowych dostarczają:
produkty roślinne i
ryby.
Dużo kwasu linolowego (LA) zawierają oleje jadalne:
kukurydziany
słonecznikowy
sojowy oraz
rzepakowy bezerukowy.
Kwas α-linolenowy występuje przede wszystkim w:
błonach chloroplastów roślin
nasionach i olejach.
Dobrym źródłem NNKT z grupy n-3 są również tłuszcze ryb morskich.
Ryby z zimnych północnych mórz zawierają duże ilości kwasu eikozapentaenowego (EPA), a ryby z mórz południowych relatywnie więcej kwasu dokozaheksaenowego (DHA).
Czytaj więcej: Które ryby są najzdrowsze? Jak często i w jakich ilościach powinniśmy je spożywać?
oleinowy oliwa z oliwek, olej rzepakowy bezerukowy zmniejszają stężenie cholesterolu całkowitego i frakcji LDL
Trawienie tłuszczów w ustroju człowieka
Trawienie tłuszczów polega na stopniowym rozkładzie triglicerydów do glicerolu i kwasów tłuszczowych. Rozpoczyna się ono w żołądku pod wpływem lipazy ślinowej i żołądkowej. Jednak zbyt kwaśne środowisko ogranicza działanie tych enzymów i tylko niewielka część tłuszczu ulega tu rozkładowi (np. tłuszcz mleka).
Właściwe trawienie tłuszczów odbywa się w dwunastnicy i w początkowym odcinku jelita cienkiego. Tu wydzielana jest żółć wytworzona przez wątrobę i magazynowana w pęcherzyku żółciowym. Pokarm zawierający tłuszcz prowadzi do obkurczania pęcherzyka żółciowego i wydzielania żółci, która służy do emulgacji tłuszczów pokarmowych (ich rozdrobnieniu na małe kuliste cząsteczki zawieszone w wodzie, dzięki czemu zwiększa się powierzchnia działania enzymów trawiennych). Poza tym żółć uaktywnia enzymy trzustkowe (lipazę) i ułatwia przesuwanie się treści pokarmowej do dalszych odcinków jelita.
Lipaza trzustkowa hydrolizuje wiązania estrowe w triglicerydach i powstają 2-monoglicerydy oraz wolne kwasy tłuszczowe. W soku trzustkowym znajdują się również: fosfolipaza i esteraza karboksylowa, które rozbijają tłuszcze na mniejsze cząsteczki.
W jelicie cienkim działa lipaza jelitowa i fosfataza alkaliczna, które rozkładają tłuszcze do glicerolu i kwasów tłuszczowych.
Kwasy tłuszczowe o krótkich i średnio długich łańcuchach (do 12 węgli) oraz glicerol wchłaniają się z jelita do krwi i żyłą wrotną przedostają się do wątroby. Natomiast kwasy tłuszczowe o długim łańcuchu węglowym, cholesterol, monoglicerydy oraz glicerol zamieniane są w ścianie jelita w triglicerydy; tworzą się chylomikrony i lipoproteiny VLDL (połączenia z białkami). Związki te uwalniane są do układu limfatycznego, skąd przechodzą do krwiobiegu i dalej tętnicami do tkanek. Lipoproteiny (jako transportery) dostarczają triglicerydy, cholesterol i fosfolipidy do wątroby, zapasowej tkanki tłuszczowej oraz pozostałych tkanek.
Uwalnianie kwasów tłuszczowych z triglicerydów zawartych w lipoproteinach odbywa się z udziałem lipazy lipoproteinowej. Uwolnione kwasy tłuszczowe po przejściu przez błonę komórki mogą zostać wykorzystane jako materiał energetyczny lub do syntezy nowych triglicerydów, które gromadzą się w cytoplazmie w postaci kropelek tłuszczu albo zostają użyte do budowy membran.
Zapotrzebowanie na tłuszcze w ustroju człowieka
Zapotrzebowanie organizmu na tłuszcz uzależnione jest od wielu czynników, takich jak:
wiek
płeć
rodzaj aktywności fizycznej czy
stan fizjologiczny (ciąża, laktacja).
W przypadku dzieci i niemowląt nie zaleca się ograniczania tłuszczu w diecie. W przypadku pozostałych grup wiekowych, tłuszcz nie powinien dostarczać więcej niż 30% energii z diety.
Podkreśla się jednak, że dla prawidłowego rozwoju i utrzymania zdrowia najistotniejsze znaczenie ma jednak nie tyle ilość tłuszczu co jakość spożywanego tłuszczu. W tym kontekście zwraca się uwagę na konieczność eliminowania z diety nasyconych kwasów tłuszczowych (tłuszczów zwierzęcych, oleju palmowego i kokosowego) oraz przemysłowo wytwarzanych tłuszczów trans i zastępowanie ich jedno- i wielonienasyconymi kwasami tłuszczowymi (tłuszcze pochodzenia roślinnego).
Aktualne zalecenia dotyczące spożycia tłuszczu ogółem i poszczególnych rodzajów kwasów tłuszczowych przedstawiono w tabelach poniżej.
Tabela. Poziomy spożycia dla tłuszczów w diecie niemowląt, małych dzieci, dzieci i młodzieży
Składnik Poziom spożycia
Tłuszcz całkowity • 7–11 miesięcy: 40% energii
• 1–3 lata: 35–40% energii
• 4–18 lat: 20–35% energii
Nasycone kwasy tłuszczowe (SFA) Tak niski, jak to jest możliwe do osiągnięcia w diecie zapewniającej właściwą wartość żywieniową
Kwas linolowy (LA) 4% energii
Kwas α-linolenowy (ALA) 0,5% energii
Kwas eikozapentaenowy (EPA) + dokozaheksaenowy (DHA) • 7–24 miesiące: wyłącznie DHA 100 mg/dobę;
• 2–18 lat: EPA+DHA 250 mg/dobę
Izomery trans kwasów tłuszczowych Tak niski, jak to jest możliwe do osiągnięcia w diecie zapewniającej właściwą wartość żywieniową
Źródło: Normy żywienia dla populacji Polski i ich zastosowanie. Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego – Państwowy Zakład Higieny, 2020
Tabela. Poziomy spożycia dla tłuszczów w diecie osób dorosłych
Składnik Poziom spożycia
Tłuszcz całkowity 20–35% energii
Nasycone kwasy tłuszczowe (SFA) Tak niski, jak to jest możliwe do osiągnięcia w diecie zapewniającej właściwą wartość żywieniową
Kwas linolowy (LA) 4% energii
Kwas α-linolenowy (ALA) 0,5% energii
Kwas eikozapentaenowy (EPA) + dokozaheksaenowy (DHA) Osoby dorosłe: 250 mg/dobę
Kobiety (w ciąży i karmiące piersią): 250 mg/dobę + 100–200 mg DHA/dobę
Izomery trans kwasów tłuszczowych Tak niski, jak to jest możliwe do osiągnięcia w diecie zapewniającej właściwą wartość żywieniową
Źródło: Normy żywienia dla populacji Polski i ich zastosowanie. Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego – Państwowy Zakład Higieny, 2020
Witaminy rozpuszczalne w tłuszczach
Tłuszcz jest tym składnikiem diety, który ułatwia wchłanianie witamin w nim rozpuszczalnych . Do witamin tych zalicza się witaminę: A, D, E i K.
W konsekwencji, nawet przy prawidłowym pobraniu tych witamin z dietą, może dojść do ich niedoborów w sytuacji niewystarczającego spożycia tłuszczu. To z kolei może powodować różnego rodzaju nieprawidłowości, przykładowo kurzą ślepotę (niedobór witamin A), zaburzenia krzepnięcia krwi (przy niedoborze witaminy K) oraz wielorakie problemy zdrowotne wynikające z niedoboru witaminy D.
Wpływ tłuszczów na zdrowie człowieka
Nadmierne spożycie tłuszczu przekraczające fizjologiczne zapotrzebowanie ustroju człowieka zwiększa ogólną wartość energetyczną pożywienia, prowadząc tym samym do nadmiernego dowozu energii, a następnie do otyłości. Otyłość, jak wiadomo, jest chorobą przewlekłą, sprzyjającą występowaniu cukrzycy typu 2, nadciśnienia tętniczego, choroby wieńcowej, kamicy żółciowej oraz niektórych nowotworów (macicy, gruczołu sutkowego, jelita grubego).
Tłuszcze z pożywienia wpływają również niekorzystnie na skład krwi, a zwłaszcza na zawartość w niej triglicerydów, cholesterolu całkowitego i frakcji LDL cholesterolu. Zwiększone stężenie tych frakcji lipidowych może świadczyć o zaburzeniu ich przemian w ustroju i predysponować do rozwoju zmian miażdżycowych w naczyniach krwionośnych (u ludzi predysponowanych, np. starszych, obciążonych genetycznie, chorych na cukrzycę czy otyłych).
O tym, że cholesterol zawarty w pokarmach zwiększa stężenie cholesterolu we krwi, wiadomo już od dawna. Szybciej następują wówczas zmiany miażdżycowe w naczyniach krwionośnych. Podobny wpływ wykazują nasycone kwasy tłuszczowe zawarte w produktach pochodzenia zwierzęcego (tłuste mięso, smalec, słonina, tłuste mleko i jego produkty, masło). Niektórzy badacze uważają, że są one groźniejsze dla zdrowia niż sam cholesterol zawarty w nadmiarze w niektórych produktach spożywczych. Stwierdzono ścisłą zależność (dodatnią korelację) między spożyciem kwasów tłuszczowych, cholesterolu i węglowodanów rafinowanych a występowaniem niedokrwiennej choroby serca oraz ujemną korelację między występowaniem tej choroby a zawartością w pożywieniu NNKT i błonnika rozpuszczalnego.
Przynajmniej 30–40% przypadków raka u mężczyzn i ponad 60% raka u kobiet ma związek z nieodpowiednim odżywianiem się, w którym główną rolę pełnią tłuszcze pochodzące z diety
Tak więc dieta bogata w tłuszcze, zwłaszcza zwierzęce, może się przyczyniać do zwiększenia ryzyka wystąpienia:
otyłości
miażdżycy
nadciśnienia tętniczego oraz innych chorób serca i naczyń, co może się stać przyczyną pogorszenia jakości życia oraz jego skrócenia.
Poza tym wykazano, że przynajmniej 30–40% przypadków raka u mężczyzn i ponad 60% raka u kobiet ma związek z nieodpowiednim odżywianiem się, w którym główną rolę pełnią tłuszcze pochodzące z diety.
Nadmiar w racjach pokarmowych kwasów tłuszczowych nasyconych koreluje dodatnio z ryzykiem wystąpienia raka okrężnicy, gruczołu piersiowego i gruczołu krokowego.
W wielu badaniach wykazano niekorzystne działanie na organizm kwasów tłuszczowych w konfiguracji trans, które podobnie jak kwasy tłuszczowe nasycone:
zwiększają stężenie cholesterolu całkowitego i cholesterolu LDL w osoczu krwi, a zmniejszają stężenie cholesterolu frakcji HDL.
zwiększają stężenie insuliny we krwi w odpowiedzi na obciążenie glukozą
zaburzają czynność układu immunologicznego.
Czy wszystkie tłuszcze są niezdrowe?
Nadmierną podaż tłuszczów w diecie, przekraczającą fizjologiczne zapotrzebowanie człowieka, uznano za główną przyczynę:
miażdżycy i
czynnik ryzyka wystąpienia wielu innych chorób, takich jak otyłość, cukrzyca typu 2 (insulinoniezależna), choroba wieńcowa, nowotwory endometrium i kamica żółciowa.
Stwierdzono, że nadmierne spożycie tłuszczów ogółem może być przyczyną rozwoju raka jelita grubego i raka sutka, a także raka trzustki i gruczołu krokowego. Wszystkie badania mówią jednak o nadmiernym spożyciu tłuszczu, przekraczającym 30% zapotrzebowania energetycznego każdego dnia, a nie o spożywaniu go zgodnie z zalecaną normą dziennej podaży w żywności.
Należy się jednak zastanowić, czy z zawartości tłuszczów w pożywieniu wynikają jakieś korzyści? Czy można uznać, że są one potrzebne do zachowania zdrowia?
Otóż tłuszcze:
należą do odżywczych składników pożywienia, co oznacza, że dostarczają organizmowi związków niezbędnych do rozwoju oraz utrzymania zdrowia i pełnią w organizmie funkcje istotne dla podtrzymania życia
są źródłem niezbędnych nienasyconych kwasów tłuszczowych: linolowego i linolenowego, oraz witamin A, D, E i K
stanowią również źródło energii niezbędnej do życia organizmu oraz wykonywania codziennych zajęć, pracy zawodowej i aktywności ruchowej (1 g tłuszczu dostarcza 9 kcal).
Tak więc obecność tłuszczów w pożywieniu jest niezbędna, zwłaszcza w przypadku wykonywania ciężkiej pracy fizycznej.
Natomiast staje się szkodliwa, jeśli prowadząc tzw. siedzący tryb życia, lubimy spożywać produkty zawierające duże ilości tłuszczów. Dochodzi wówczas do zachwiania równowagi energetycznej naszego organizmu i nadmiar niewykorzystanej do pracy energii będzie zamieniany w przemianach metabolicznych w tłuszcz i magazynowany w tkance tłuszczowej jako materiał zapasowy (źródło energii na czas głodu).
Wydaje się więc, że tłuszcz z pożywienia jako źródło energii jest potrzebny tylko wtedy, kiedy tę energię potrafimy wykorzystać w naszym codziennym życiu. Tłuszcze pełnią również w ustroju funkcje strukturalne i budulcowe. Odpowiednia warstwa tkanki tłuszczowej wokół narządów wewnętrznych w jamie brzusznej (np. nerek, żołądka) tworzy rodzaj rusztowania utrzymującego je w odpowiednim położeniu. Człowiek potrzebuje także pewnych ilości cholesterolu pokarmowego (zalecana podaż 200–300 mg/d). Cholesterol jest składnikiem strukturalnym wszystkich błon komórkowych i śródkomórkowych. W tkance nerwowej wchodzi w skład otoczki mielinowej, jest również istotnym składnikiem lipoprotein osocza. Jest ponadto prekursorem wielu składników steroidowych, kwasów żółciowych, hormonów steroidowych kory nadnerczy i hormonów gruczołów płciowych. Jest również wytwarzany w organizmie, głównie w wątrobie (jako cholesterol endogenny).
Nadmierne spożycie cholesterolu z pożywieniem (tłuste gatunki mięs, podroby, żółtka jaj) może jednak wpływać na zwiększenie jego stężenia w osoczu krwi – staje się wówczas czynnikiem ryzyka wystąpienia choroby wieńcowej. Również zawartość w pożywieniu człowieka kwasów tłuszczowych nasyconych (SFA) ma decydujący wpływ na stężenie cholesterolu w surowicy krwi (działają one hipercholesterolemicznie, zwiększają zawartość cholesterolu we krwi). Tak więc za zdrowe tłuszcze można uznać wszystkie, które są spożywane w ramach dziennego zapotrzebowania.
Wiadomo już, że przeważające w tłuszczach roślinnych kwasy tłuszczowe jedno- i wielonienasycone wywierają na organizm człowieka znacznie korzystniejszy wpływ niż kwasy nasycone, zawarte głównie w tłuszczach zwierzęcych. W ciągu ostatnich lat zebrano wiele dowodów wskazujących na to, że kwasy jednonienasycone (MUFA) mogą pełnić rolę ochronną w profilaktyce miażdżycy, zwłaszcza jeśli zastępują w diecie tłuszcze z dużą zawartością kwasów nasyconych. Najbardziej rozpowszechnionym jednonienasyconym kwasem tłuszczowym jest kwas oleinowy (omega-9), występujący w dużych ilościach w oliwie z oliwek i oleju rzepakowym niskoerukowym. Kwasy jednonienasycone zmniejszają stężenie cholesterolu całkowitego i miażdżycorodnej frakcji lipoprotein LDL. Niektóre badania donoszą, że zwiększają również stężenie korzystnej frakcji HDL cholesterolu, nie wpływają natomiast na stężenie triglicerydów w surowicy krwi.
Wrażliwość na infekcje, zaburzenia pracy nerek czy bezpłodność to tylko niektóre z możliwych objawów niedoboru niezbędnych nienasyconych kwasów tłuszczowych
Proporcje kwasów tłuszczowych omega-6 a omega-3
Zachowanie właściwej proporcji między kwasami n-6 PUFA a kwasami n-3 w diecie jest ważnym czynnikiem w profilaktyce miażdżycy i choroby niedokrwiennej serca. Powinna ona wynosić 4:1 (niektórzy podają 4–6:1).
Dotychczasowe obserwacje kliniczne i epidemiologiczne nie wykazały poważnych ujemnych skutków spożywania dużych ilości kwasów tłuszczowych z rodziny n-3. Jednak zdrowy człowiek powinien zasięgnąć porady lekarskiej przed włączeniem suplementacji kwasów n-3 PUFA. Wszystkim można natomiast zdecydowanie zalecić spożywanie ryb morskich przynajmniej 2–3 razy w tygodniu, zastępując nimi mięso zawierające duże ilości nasyconych kwasów tłuszczowych.
27.03.2023
Zobacz także
Lipidogram
Lipidogram to badanie lipidów we krwi, podczas którego oznacza się stężenie całkowitego cholesterolu, cholesterolu HDL i LDL oraz triglicerydów. Istnieje wiele wskazań do wykonania lipidogramu, są to m. in. choroby sercowo-naczyniowe, miażdżyca, cukrzyca, otyłość, nadciśnienie tętnicze, przewlekła choroba nerek.
Hipercholesterolemia: Dieta na obniżenie cholesterolu - jadłospis, przepisy
Dieta obniżająca stężenie cholesterolu powinna uwzględniać ograniczenie nasyconych kwasów tłuszczowych, cholesterolu pokarmowego i kwasów tłuszczowych trans. Można to osiągnąć poprzez włączenie do jadłospisu osób z podwyższonym stężeniem cholesterolu: warzyw i owoców, pełnoziarnistych produktów zbożowych, nasion roślin strączkowych oraz chudego mięsa i ryb.
Masło czy margaryna - co jest zdrowsze?
Wśród produktów żywnościowych dostępnych na rynku i przeznaczonych do smarowania pieczywa wymienia się obecnie masło, margaryny miękkie oraz tłuszcze mieszane (będące połączeniem masła i olejów roślinnych lub masła i margaryny, tzw. miksy do smarowania). Produkty te charakteryzują się odmiennymi walorami smakowymi, składem kwasów tłuszczowych, a co za tym idzie wartością odżywczą i zdrowotną.
Sterole i stanole roślinne
Sterole i stanole roślinne to związki, które naturalnie występują w produktach roślinnych, a przede wszystkim oleju rzepakowym, sojowym i oliwie z oliwek. Związki te mają zdolność zmniejszania stężenia cholesterolu całkowitego i frakcji LDL. Żywność wzbogacaną w sterole i stanole roślinne zaleca się w określonych sytuacjach klinicznych.
Wysoki poziom cholesterolu - kiedy należy przyjmować leki?
Bardzo dużo osób dorosłych ma podwyższone stężenie cholesterolu - w Polsce ponad 60%. Nie oznacza to jednak że każda z nich wymaga leczenia farmakologicznego.
Miażdżyca
Miażdżyca to przewlekła choroba zapalna tętnic, cechująca się tworzeniem charakterystycznych zmian w ich ścianie – blaszek miażdżycowych. Miażdżyca może być bezobjawowa lub powodować m.in. bóle wieńcowe (a także zawał serca), chromanie przestankowe oraz objawy neurologiczne. Miażdżyca, rozwijająca się podstępnie przez wiele lat stanowi przyczynę chorób sercowo-naczyniowych (np. zawału serca). W profilaktyce miażdżycy najważniejszy jest odpowiedni tryb życia – utrzymywanie odpowiedniej diety, prawidłowej masy ciała, aktywność fizyczna, niepalenie papierosów.
Wybrane treści dla Ciebie
Kwasy tłuszczowe trans
Kwasy tłuszczowe trans znajdują się głównie w margarynach, produktach cukierniczych i gotowych posiłkach obiadowych. Ich niekorzystny wpływ na zdrowie został dobrze poznany. Uważa się, że mają one znaczący wpływ na ryzyko rozwoju zmian miażdżycowych, a w konsekwencji chorób sercowo-naczyniowych.
Jakie ryby można podawać niemowlętom oraz dzieciom w wieku 1–3 lat zgodnie z aktualnymi zaleceniami?
Czy w diecie niemowląt i dzieci w wieku 1–3 lata przewiduje się jakieś restrykcje dotyczące spożywania ryb innych niż zalecane w diecie niemowląt? Czy można podawać flądrę, tuńczyka lub pstrąga hodowlanego?
W jakiej poradni powinna się leczyć osoba z hipercholesterolemią?
Podwyższone stężenie cholesterolu całkowitego w surowicy, szczególnie u młodej, szczupłej osoby wymaga diagnostyki.
Lipidogram
Lipidogram to badanie lipidów we krwi, podczas którego oznacza się stężenie całkowitego cholesterolu, cholesterolu HDL i LDL oraz triglicerydów. Istnieje wiele wskazań do wykonania lipidogramu, są to m. in. choroby sercowo-naczyniowe, miażdżyca, cukrzyca, otyłość, nadciśnienie tętnicze, przewlekła choroba nerek.
Dieta a stres
Chroniczny stres zwiększa potrzeby metaboliczne organizmu i powoduje wzrost zużycia oraz wydalania wielu istotnych składników odżywczych, co w konsekwencji może prowadzić do licznych niedoborów witamin, makro- oraz mikroelementów, a także do dysfunkcji w zakresie aktywności neurotransmiterów i zaburzenia funkcjonowania gospodarki hormonalnej.
Cholesterol LDL – normy
Cholesterol LDL to frakcja cholesterolu, którego zbyt duże stężenie jest niekorzystne dla zdrowia, ponieważ przyczynia się do rozwoju miażdżycy. U osób zdrowych norma stężenia cholesterolu we krwi wynosi <3,0 mmol/l (115 mg/dl). Zbyt duże stężenie cholesterolu LDL to hipercholesterolemia.
Dieta w chorobie Alzheimera
Sugeruje się, że wprowadzenie do diety pewnych składników pokarmowych czy odżywianie się zgodnie z danym modelem żywienia może być pomocne w zapobieganiu chorobie oraz wspomagać zasadnicze leczenie. Uważa się, że pewne znaczenie mają kwasy tłuszczowego omega 3, witaminy antyoksydacyjne, witaminy z grupy B i kwas foliowy oraz polifenole roślinne.
Cholesterol HDL – normy
Cholesterol HDL to frakcja cholesterolu, inaczej są to lipoproteiny o dużej gęstości (ang. high density lipoprotein – HDL). Cholesterol HDL ma działanie ochronne, co oznacza, że duże stężenie cholesterolu HDL zmniejsza ryzyko miażdżycy i związanych z nią chorób.
Cholesterol - funkcje, źródła, frakcje, stężenie
Cholesterol to substancja niezbędna do prawidłowego funkcjonowania organizmu. Jednak spożywanie w nadmiernych ilościach pokarmów z dużą zawartością cholesterolu i jednoczesnym zwiększonym spożyciu nasyconych kwasów tłuszczowych, może przyczyniać się do powstania hipercholesterolemii
Kłamliwy artykuł , autor nie zna nawet podstaw biochemii czy fizjologii człowieka
odpowiedz
Adam2020-08-28 01:5310
Bzdury, jadłem same węglowodany, ryż, makarony i nie używałem tłuszczów. Zły cholesterol i insulinę wywaliło mi pod niebiosa. Odstawiłem węglowodany do z
Odpowiedź:roste (triacyloglicerole i woski, w ich skład wchodzą pierwiastki: węgiel, wodór i tlen) oraz
złożone (fosfolipidy i glikolipidy, w których skład oprócz wymienionych pierwiastków wchodzą: fosfor, czasem azot lub siarka).
Głównym składnikiem tłuszczów jadalnych są triglicerydy, czyli estry zbudowane z trzech cząsteczek kwasów tłuszczowych i jednej cząsteczki glicerolu. Triglicerydy znajdujące się w organizmie pochodzą z pożywienia oraz z syntezy endogennej (w wątrobie, tkance tłuszczowej, błonie śluzowej jelita cienkiego, gruczole sutkowym).
Kwasy tłuszczowe różnią się długością łańcucha węglowego, czyli liczbą atomów węgla w cząsteczce, oraz liczbą i położeniem wiązań podwójnych. Kwasy te zbudowane są z węgla, wodoru i tlenu. Liczba cząsteczek węgla w kwasach tłuszczowych wynosi 4–26.
Zależnie od długości łańcucha węglowego dzieli się je na:
krótkołańcuchowe – do 6 atomów węgla w cząsteczce
średniołańcuchowe – 8–10 atomów węgla
długołańcuchowe, zawierające 12 i więcej atomów węgla w cząsteczce.
Kwasy krótko- i średniołańcuchowe w tłuszczach żywności występują rzadziej (m.in. w tłuszczach mleka i masła) niż kwasy długołańcuchowe (występują we wszystkich tłuszczach roślinnych i zwierzęcych).
W tłuszczach spożywczych oraz lipidach ustrojowych mogą występować:
kwasy tłuszczowe nasycone (saturated fatty acids – SFA, gdy brak podwójnych wiązań między węglami i wszystkie atomy węgla są połączone z atomami wodoru)
kwasy tłuszczowe jednonienasycone (monounsaturated fatty acids – MUFA, mają jedno podwójne wiązanie między dwoma sąsiednimi atomami węgla) oraz
kwasy tłuszczowe wielonienasycone (polyunsaturated fatty acids – PUFA, mają co najmniej dwa podwójne wiązania).
Kwasy tłuszczowe nienasycone przeważnie są płynne i tym też charakteryzują się tłuszcze (przeważnie roślinne), w których one występują w dużych ilościach. Tak więc oleje i oliwy swoją płynną konsystencję zawdzięczają dużej zawartości nienasyconych kwasów tłuszczowych. Wyjątkiem wśród tłuszczów roślinnych są jedynie oleje: kokosowy i palmowy, które zawierają dużo kwasów nasyconych i dzięki temu w temperaturze pokojowej mają konsystencję stałą (podobną do smalcu).
Natomiast wśród tłuszczów zwierzęcych wyjątki stanowią: tran i oleje ryb, które są płynne, podobnie jak oleje roślinne (w tłuszczach tych jest dużo nienasyconych kwasów tłuszczowych).
Funkcje tłuszczów
Tłuszcze spełniają w organizmie człowieka wiele różnorodnych funkcji:
obok węglowodanów stanowią główne źródło energii dla narządów i tkanek (spalenie 1 g tłuszczu dostarcza 9 kcal)
umożliwiają gromadzenie energii, stanowiąc zapasowy materiał energetyczny organizmu (stanowi go tkanka tłuszczowa podskórna oraz tkanka tłuszczowa zlokalizowana w jamie brzusznej, tzw. trzewna tkanka tłuszczowa)
stanowią materiał budulcowy błon komórkowych, decydują przy tym o ich przepuszczalności, aktywności enzymatycznej i właściwościach receptorowych
ułatwiają przełykanie pokarmu i poprawiają jego walory smakowe, zwiększają sytość pożywienia oraz wartość energetyczną
hamują skurcze żołądka i wydzielanie kwaśnego soku żołądkowego
wchodzą w skład płynów ustrojowych, głównie w połączeniu z białkami
dostarczają niezbędnych nienasyconych kwasów tłuszczowych, z których powstają hormony tkankowe (prostaglandyny, prostacykliny, tromboksany) o różnym działaniu w ustroju człowieka; szczególną rolę spełniają w regulowaniu czynności układu sercowo-naczyniowego
są prekursorami syntezy hormonów steroidowych (cholesterolu) kory nadnerczy i hormonów płciowych
stanowią źródło witamin rozpuszczalnych w tłuszczach (A, D, E, K) i umożliwiają ich wchłanianie
jako tłuszcz podskórny chronią przed nadmierną utratą ciepła
jako tłuszcz okołonarządowy stabilizują nerki i inne narządy w jamie brzusznej.
Nasycone kwasy tłuszczowe (SFA)
Do nasyconych kwasów tłuszczowych zalicza się kwas:
laurynowy
mirystynowy
palmitynowy
stearynowy
Występują one w:
produktach pochodzenia zwierzęcego (produkty mleczne i mięso)
olejach: kokosowym i palmowym.
Nasycone kwasy tłuszczowe – właściwości
Stanowią przede wszystkim źródło energii (1 g dostarcza 9 kcal), ale jednocześnie przyczyniają się do zwiększenia stężenia cholesterolu w surowicy krwi, a tym samym przyspieszają rozwój zmian miażdżycowych.
Jednak nie wszystkie kwasy tłuszczowe nasycone wywierają ten sam efekt hipercholesterolemiczny. O ile kwasy: mirystynowy, palmitynowy i laurynowy (występujące w tłuszczu mlecznym) zwiększają stężenie frakcji LDL cholesterolu w surowicy krwi, to kwas stearynowy (występujący w tłuszczach o stałej konsystencji) nie wykazuje takich właściwości.
Polecamy artykuł:
Hipercholesterolemia – leczenie: leki na hipercholesterolemię
Kwasy: stearynowy i mirystynowy działają prozakrzepowo, natomiast kwasy: arachidowy i behenowy wpływają na organizm aterogennie, nie mają natomiast wpływu na stężenie cholesterolu. Nadmiar kwasów tłuszczowych nasyconych może sprzyjać występowaniu nowotworów okrężnicy, gruczołu piersiowego i gruczołu krokowego.
Tłuszcze nienasycone
Tłuszcze nienasycone charakteryzują się obecnością wiązań podwójnych. W związku z tym wyróżnia się jednonienasycone kwasy tłuszczowe – mające jedno wiązanie podwójne w łańcuchu, oraz wielonienasycone kwasy tłuszczowe – posiadające dwa lub więcej wiązań podwójnych w łańcuchu węglowym.
Jednonienasycone kwasy tłuszczowe (MUFA)
Głównym przedstawicielem jednonienasyconych kwasów tłuszczów jest kwas oleinowy.
Do pokarmowych źródeł kwasu oleinowego zalicza się:
oliwę z oliwek (w zależności od rodzaju i miejsca pochodzenia zawiera od 55 do 83% kwasu oleinowego)
olej rzepakowy (około 55% kwasu oleinowego
większość produktów roślinnych i zwierzęcych (np. smalec).
Jednonienasycone kwasy tłuszczowe - właściwości
Wśród właściwości jednonienasyconych kwasów tłuszczowych wymienia się:
korzystny wpływ na stężenie cholesterolu całkowitego i frakcji miażdżycorodnej LDL (ochronna rola w profilaktyce miażdżycy).
Potwierdziły to badania populacji ludności zamieszkującej basen Morza Śródziemnego, gdzie bardzo rozpowszechnione jest spożycie oliwy z oliwek (o małej zawartości kwasów wielonienasyconych i dużej zawartości kwasów jednonienasyconych), a ludzie zdecydowanie rzadziej chorują na chorobę wieńcową.
Wielonienasycone kwasy tłuszczowe
Spośród kwasów nienasyconych największą rolę w żywieniu odgrywają kwasy długołańcuchowe, wielonienasycone, oznaczone skrótem PUFA (polyunsaturated fatty acids). Należą do nich niezbędne nienasycone kwasy tłuszczowe (NNKT), kwas linolowy i kwas α-linolenowy.
Termin NNKT pochodzi stąd, że ustrój człowieka nie może syntetyzować wiązań podwójnych w położeniu n-6 i n-3, a tym samym kwasu linolowego i α-linolenowego. Kwasy te są syntetyzowane wyłącznie przez rośliny i muszą być dostarczane człowiekowi w pożywieniu. Ustrój człowieka ma jednak zdolność przebudowy obu tych kwasów, wydłużania ich łańcucha węglowego i wprowadzania do niego wiązań podwójnych.
Tak więc niezbędne nienasycone kwasy tłuszczowe należą do dwóch rodzin: n-6 i n-3 (nazywane też omega-6 i omega-3).
Do rodziny kwasu linolowego n-6 zaliczają się kwasy:
linolowy (LA)-prekursor rodziny omega-6
γ-linolenowy (GLA)
arachidonowy (ARA).
W kwasach tych pierwsze podwójne wiązanie występuje przy 6. węglu, licząc od grupy metylowej (CH3). Z kwasu linolowego dostarczonego z pożywieniem w organizmie człowieka mogą zostać zsyntetyzowane pozostałe kwasy z tej samej rodziny (γ-linolenowy, arachidonowy).
Do pokarmowych źródeł kwasów n-6 zalicza się oleje:
słonecznikowy
sojowy
krokoszowy
kukurydziany
z pestek winogron
z zarodków pszenicy oraz
z wiesiołka.
Z kolei do rodziny kwasu α-linolenowego n-3 zaliczamy kwasy:
α-linolenowy (ALA)-prekursor rodziny omega-3
eikozapentaenowy (EPA)
dokozapentaenowy (DPA) oraz
dokozaheksaenowy (DHA).
W kwasach tych pierwsze podwójne wiązanie występuje przy 3. węglu, licząc od grupy metylowej (CH3). Z kwasu α-linolenowego dostarczonego z pożywieniem w organizmie człowieka mogą zostać zsyntetyzowane pozostałe kwasy z tej samej rodziny (np. kwas eikozapentaenowy i dokozaheksaenowy).
Pokarmowe źródła kwasu α-linolenowego (ALA) to:
olej sojowy
olej rzepakowy
olej z zarodków pszenicy
olej lniany oraz siemię lniane i
orzechy włoskie.
Jego pochodne – kwas eikozapentaenowy (EPA) i dokozaheksaenowy (DHA) – występują przede wszystkim w:
tłuszczu ryb (makrela, łosoś, tuńczyk, sardynka, pikling, śledź oraz tran z wątroby dorsza) i
tłuszczu ssaków morskich.
Wielonienasycone kwasy tłuszczowe – właściwości
Nie sposób pominąć korzystnej roli w ustroju wielonienasyconych kwasów tłuszczowych (PUFA): n-6 i n-3, które są dla człowieka niezbędnymi nienasyconymi kwasami tłuszczowymi (NNKT).
Wśród właściwości zdrowotnych tych kwasów zwraca uwagę to, że:
są one ważnym elementem strukturalnym błon komórkowych i mitochondrialnych
zwiększają przepływ krwi przez naczynia wieńcowe, a więc zapobiegają miażdżycy, zawałom i udarom mózgu
są niezbędne do prawidłowego wzrostu dzieci i młodzieży oraz utrzymania zdrowia w wieku dojrzałym.
Ponadto z wielonienasyconych kwasów tłuszczowych powstają biologicznie czynne związki – tzw. eikozanoidy (prostaglandyny, prostacykliny, tromboksany, leukotrieny i lipoksyny).
Pełnią one rolę miejscowych hormonów i regulują czynność:
układu sercowo-naczyniowego
układu nerwowego
układu pokarmowego
układu oddechowego
nerek i narządów rozrodczych oraz
biorą udział w regulacji krzepnięcia krwi
wykazują działanie przeciwzapalne, a także
hamują procesy nowotworotwórcze
Na niedobory NNKT szczególnie wrażliwe są młode organizmy, dlatego w przypadku niedostatecznej podaży tych kwasów z pokarmem u dzieci szybciej niż u dorosłych ujawniają się objawy ich niedoboru.
Do niedoborów NNKT łatwiej dochodzi u osób starszych lub chorych (zapotrzebowanie na te kwasy zwiększają zwłaszcza zabiegi operacyjne, oparzenia i zakażenia ropne).
Objawy niedoboru NNKT mogą się manifestować, jako:
zmniejszenie przyrostu masy ciała i spowolnienie wzrostu
zmiany skórne (skóra sucha, cienka, łuszcząca się, odbarwiona, przepuszczalna)
zwiększona wrażliwość na infekcje
kruchość naczyń włosowatych
pogorszenie procesu gojenia się ran
bezpłodność
zaburzenia nerkowe
nadciśnienie tętnicze
zmniejszenie syntezy eikozanoidów i w następstwie zaburzenia czynności wielu tkanek oraz narządów.
Podsumowując, można powiedzieć, że wielonienasycone kwasy tłuszczowe z rodziny n-6 (omega-6), zmniejszają stężenie cholesterolu całkowitego i frakcji LDL lipoprotein.
Z kolei wielonienasycone kwasy tłuszczowe z rodziny n-3 (omega-3):
zmniejszają stężenie triglicerydów
hamują powstawanie zakrzepów w naczyniach wieńcowych i mózgowych (działają przeciwzapalnie, przeciwagregacyjnie)
obniżają ciśnienie krwi oraz
zapobiegają zaburzeniom rytmu serca (działają rozkurczowo i przeciwarytmicznie).
Więcej na temat kwasów omega-3 i omega-6 w artykuleKwasy tłuszczowe omega-3 i omega-6 – źródła i właściwości
Izomery trans kwasów tłuszczowych
W pożywieniu człowieka mogą się znajdować również tzw. izomery trans nienasyconych kwasów tłuszczowych. W naturalnych świeżych tłuszczach roślinnych kwasy nienasycone występują w konfiguracji cis.
Izomery trans powstają w nich pod wpływem temperatury, różnych czynników fizycznych i chemicznych w procesie przemysłowego oczyszczania tłuszczów i podczas uwodornienia w procesie produkcji margaryn.
Przechodzenie kwasów tłuszczowych w formy trans pociąga za sobą zmianę ich wartości biologicznej i oddziaływania na organizm. Izomery trans powstają również w żołądku zwierząt przeżuwających i przedostają się do mleka oraz tkanek. Jednak ilości kwasów trans wykrywane w maśle są dużo mniejsze niż w rafinowanych olejach lub margarynach twardych.
Głównym źródłem izomerów trans w żywności pozostają:
margaryny
tłuszcze piekarskie i cukiernicze
tłuszcze używane wielokrotnie do smażenia.
Mogą je zawierać takie produkty, jak: pieczywo cukiernicze, ciasteczka, batoniki i produkty typu fast food.
Izomery trans zwiększają w organizmie człowieka stężenie frakcji LDL cholesterolu w takim samym stopniu jak nasycone kwasy tłuszczowe, a dodatkowo zmniejszają stężenie cholesterolu HDL (tzw. dobrego cholesterolu).
Polecamy artykuł: Kwasy tłuszczowe trans - czy wszystkie są złe?
Źródła tłuszczów w żywności
Tłuszcze jadalne mają pochodzenie roślinne lub zwierzęce.
Tłuszcze roślinne otrzymuje się z nasion lub owoców roślin oleistych, tłuszcze zwierzęce zaś z tkanek lub mleka zwierząt lądowych oraz z tkanek zwierząt morskich.
Tłuszcze zwierzęce
Źródłami tłuszczu zwierzęcego są:
tłuszcze jadalne: masło, smalec, słonina itp.
mięso i wędliny
ryby
jaja oraz
produkty mleczne.
W zależności od gatunku i wieku zwierzęcia oraz części tuszy zawartość tłuszczu w mięsie może się wahać w szerokich granicach 3–55%;
ryby zawierają 0,1–13% tłuszczu,
mleko pełne około 3–3,5%
sery twarogowe około 1–9%
sery podpuszczkowe dojrzewające około 17–30%
sery topione około 30%
jaja około 11% tłuszczu.
Tłuszcze roślinne
Głównym źródłem tłuszczu roślinnego w Polsce są:
produkty zbożowe
margaryny
oleje jadalne i
warzywa.
Uważa się, że tłuszcz pochodzący z produktów zbożowych stanowi około 20% ogólnej ilości spożywanego tłuszczu roślinnego, a margaryny około 60%.
Znaczących ilości niezbędnych nienasyconych kwasów tłuszczowych dostarczają:
produkty roślinne i
ryby.
Dużo kwasu linolowego (LA) zawierają oleje jadalne:
kukurydziany
słonecznikowy
sojowy oraz
rzepakowy bezerukowy.
Kwas α-linolenowy występuje przede wszystkim w:
błonach chloroplastów roślin
nasionach i olejach.
Dobrym źródłem NNKT z grupy n-3 są również tłuszcze ryb morskich.
Ryby z zimnych północnych mórz zawierają duże ilości kwasu eikozapentaenowego (EPA), a ryby z mórz południowych relatywnie więcej kwasu dokozaheksaenowego (DHA).
Czytaj więcej: Które ryby są najzdrowsze? Jak często i w jakich ilościach powinniśmy je spożywać?
Nasycone kwasy tłuszczowe (SAFA)
nazwa kwasu źródła w żywności działanie
kwas mirystynowy, palmitynowy, laurynowy tłuszcz mleczny zwiększają stężenie frakcji LDL cholesterolu
kwas stearynowy, mirystynowy tłuszcze o stałej konsystencji prozakrzepowe
kwas arachidowy, behenowy aterogenne
Wielonienasycone kwasy tłuszczowe (PUFA) z rodziny n-6
nazwa kwasu źródła w żywności działanie
linolowy, arachidonowy, dokozapentaenowy olej sojowy, słonecznikowy, kukurydziany, z pestek winogron zmniejszają stężenie cholesterolu całkowitego i frakcji LDL
Wielonienasycone kwasy tłuszczowe (PUFA) z rodziny n-3
α- linolenowy olej rzepakowy, sojowy, lniany zmniejszają stężenie triglicerydów
zmniejszają stężenie cholesterolu całkowitego i frakcji LDL
eikozapentaenowy (EPA)
dokozaheksaenowy (DHA) tłuste ryby morskie: makrela, pikling, śledź
Jednonienasycone kwasy tłuszczowe (MUFA)
nazwa kwasu źródła w żywności działanie
oleinowy oliwa z oliwek, olej rzepakowy bezerukowy zmniejszają stężenie cholesterolu całkowitego i frakcji LDL
Trawienie tłuszczów w ustroju człowieka
Trawienie tłuszczów polega na stopniowym rozkładzie triglicerydów do glicerolu i kwasów tłuszczowych. Rozpoczyna się ono w żołądku pod wpływem lipazy ślinowej i żołądkowej. Jednak zbyt kwaśne środowisko ogranicza działanie tych enzymów i tylko niewielka część tłuszczu ulega tu rozkładowi (np. tłuszcz mleka).
Właściwe trawienie tłuszczów odbywa się w dwunastnicy i w początkowym odcinku jelita cienkiego. Tu wydzielana jest żółć wytworzona przez wątrobę i magazynowana w pęcherzyku żółciowym. Pokarm zawierający tłuszcz prowadzi do obkurczania pęcherzyka żółciowego i wydzielania żółci, która służy do emulgacji tłuszczów pokarmowych (ich rozdrobnieniu na małe kuliste cząsteczki zawieszone w wodzie, dzięki czemu zwiększa się powierzchnia działania enzymów trawiennych). Poza tym żółć uaktywnia enzymy trzustkowe (lipazę) i ułatwia przesuwanie się treści pokarmowej do dalszych odcinków jelita.
Lipaza trzustkowa hydrolizuje wiązania estrowe w triglicerydach i powstają 2-monoglicerydy oraz wolne kwasy tłuszczowe. W soku trzustkowym znajdują się również: fosfolipaza i esteraza karboksylowa, które rozbijają tłuszcze na mniejsze cząsteczki.
W jelicie cienkim działa lipaza jelitowa i fosfataza alkaliczna, które rozkładają tłuszcze do glicerolu i kwasów tłuszczowych.
Kwasy tłuszczowe o krótkich i średnio długich łańcuchach (do 12 węgli) oraz glicerol wchłaniają się z jelita do krwi i żyłą wrotną przedostają się do wątroby. Natomiast kwasy tłuszczowe o długim łańcuchu węglowym, cholesterol, monoglicerydy oraz glicerol zamieniane są w ścianie jelita w triglicerydy; tworzą się chylomikrony i lipoproteiny VLDL (połączenia z białkami). Związki te uwalniane są do układu limfatycznego, skąd przechodzą do krwiobiegu i dalej tętnicami do tkanek. Lipoproteiny (jako transportery) dostarczają triglicerydy, cholesterol i fosfolipidy do wątroby, zapasowej tkanki tłuszczowej oraz pozostałych tkanek.
Uwalnianie kwasów tłuszczowych z triglicerydów zawartych w lipoproteinach odbywa się z udziałem lipazy lipoproteinowej. Uwolnione kwasy tłuszczowe po przejściu przez błonę komórki mogą zostać wykorzystane jako materiał energetyczny lub do syntezy nowych triglicerydów, które gromadzą się w cytoplazmie w postaci kropelek tłuszczu albo zostają użyte do budowy membran.
Zapotrzebowanie na tłuszcze w ustroju człowieka
Zapotrzebowanie organizmu na tłuszcz uzależnione jest od wielu czynników, takich jak:
wiek
płeć
rodzaj aktywności fizycznej czy
stan fizjologiczny (ciąża, laktacja).
W przypadku dzieci i niemowląt nie zaleca się ograniczania tłuszczu w diecie. W przypadku pozostałych grup wiekowych, tłuszcz nie powinien dostarczać więcej niż 30% energii z diety.
Podkreśla się jednak, że dla prawidłowego rozwoju i utrzymania zdrowia najistotniejsze znaczenie ma jednak nie tyle ilość tłuszczu co jakość spożywanego tłuszczu. W tym kontekście zwraca się uwagę na konieczność eliminowania z diety nasyconych kwasów tłuszczowych (tłuszczów zwierzęcych, oleju palmowego i kokosowego) oraz przemysłowo wytwarzanych tłuszczów trans i zastępowanie ich jedno- i wielonienasyconymi kwasami tłuszczowymi (tłuszcze pochodzenia roślinnego).
Aktualne zalecenia dotyczące spożycia tłuszczu ogółem i poszczególnych rodzajów kwasów tłuszczowych przedstawiono w tabelach poniżej.
Tabela. Poziomy spożycia dla tłuszczów w diecie niemowląt, małych dzieci, dzieci i młodzieży
Składnik Poziom spożycia
Tłuszcz całkowity • 7–11 miesięcy: 40% energii
• 1–3 lata: 35–40% energii
• 4–18 lat: 20–35% energii
Nasycone kwasy tłuszczowe (SFA) Tak niski, jak to jest możliwe do osiągnięcia w diecie zapewniającej właściwą wartość żywieniową
Kwas linolowy (LA) 4% energii
Kwas α-linolenowy (ALA) 0,5% energii
Kwas eikozapentaenowy (EPA) + dokozaheksaenowy (DHA) • 7–24 miesiące: wyłącznie DHA 100 mg/dobę;
• 2–18 lat: EPA+DHA 250 mg/dobę
Izomery trans kwasów tłuszczowych Tak niski, jak to jest możliwe do osiągnięcia w diecie zapewniającej właściwą wartość żywieniową
Źródło: Normy żywienia dla populacji Polski i ich zastosowanie. Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego – Państwowy Zakład Higieny, 2020
Tabela. Poziomy spożycia dla tłuszczów w diecie osób dorosłych
Składnik Poziom spożycia
Tłuszcz całkowity 20–35% energii
Nasycone kwasy tłuszczowe (SFA) Tak niski, jak to jest możliwe do osiągnięcia w diecie zapewniającej właściwą wartość żywieniową
Kwas linolowy (LA) 4% energii
Kwas α-linolenowy (ALA) 0,5% energii
Kwas eikozapentaenowy (EPA) + dokozaheksaenowy (DHA) Osoby dorosłe: 250 mg/dobę
Kobiety (w ciąży i karmiące piersią): 250 mg/dobę + 100–200 mg DHA/dobę
Izomery trans kwasów tłuszczowych Tak niski, jak to jest możliwe do osiągnięcia w diecie zapewniającej właściwą wartość żywieniową
Źródło: Normy żywienia dla populacji Polski i ich zastosowanie. Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego – Państwowy Zakład Higieny, 2020
Witaminy rozpuszczalne w tłuszczach
Tłuszcz jest tym składnikiem diety, który ułatwia wchłanianie witamin w nim rozpuszczalnych . Do witamin tych zalicza się witaminę: A, D, E i K.
W konsekwencji, nawet przy prawidłowym pobraniu tych witamin z dietą, może dojść do ich niedoborów w sytuacji niewystarczającego spożycia tłuszczu. To z kolei może powodować różnego rodzaju nieprawidłowości, przykładowo kurzą ślepotę (niedobór witamin A), zaburzenia krzepnięcia krwi (przy niedoborze witaminy K) oraz wielorakie problemy zdrowotne wynikające z niedoboru witaminy D.
Wpływ tłuszczów na zdrowie człowieka
Nadmierne spożycie tłuszczu przekraczające fizjologiczne zapotrzebowanie ustroju człowieka zwiększa ogólną wartość energetyczną pożywienia, prowadząc tym samym do nadmiernego dowozu energii, a następnie do otyłości. Otyłość, jak wiadomo, jest chorobą przewlekłą, sprzyjającą występowaniu cukrzycy typu 2, nadciśnienia tętniczego, choroby wieńcowej, kamicy żółciowej oraz niektórych nowotworów (macicy, gruczołu sutkowego, jelita grubego).
Tłuszcze z pożywienia wpływają również niekorzystnie na skład krwi, a zwłaszcza na zawartość w niej triglicerydów, cholesterolu całkowitego i frakcji LDL cholesterolu. Zwiększone stężenie tych frakcji lipidowych może świadczyć o zaburzeniu ich przemian w ustroju i predysponować do rozwoju zmian miażdżycowych w naczyniach krwionośnych (u ludzi predysponowanych, np. starszych, obciążonych genetycznie, chorych na cukrzycę czy otyłych).
O tym, że cholesterol zawarty w pokarmach zwiększa stężenie cholesterolu we krwi, wiadomo już od dawna. Szybciej następują wówczas zmiany miażdżycowe w naczyniach krwionośnych. Podobny wpływ wykazują nasycone kwasy tłuszczowe zawarte w produktach pochodzenia zwierzęcego (tłuste mięso, smalec, słonina, tłuste mleko i jego produkty, masło). Niektórzy badacze uważają, że są one groźniejsze dla zdrowia niż sam cholesterol zawarty w nadmiarze w niektórych produktach spożywczych. Stwierdzono ścisłą zależność (dodatnią korelację) między spożyciem kwasów tłuszczowych, cholesterolu i węglowodanów rafinowanych a występowaniem niedokrwiennej choroby serca oraz ujemną korelację między występowaniem tej choroby a zawartością w pożywieniu NNKT i błonnika rozpuszczalnego.
Przynajmniej 30–40% przypadków raka u mężczyzn i ponad 60% raka u kobiet ma związek z nieodpowiednim odżywianiem się, w którym główną rolę pełnią tłuszcze pochodzące z diety
Tak więc dieta bogata w tłuszcze, zwłaszcza zwierzęce, może się przyczyniać do zwiększenia ryzyka wystąpienia:
otyłości
miażdżycy
nadciśnienia tętniczego oraz innych chorób serca i naczyń, co może się stać przyczyną pogorszenia jakości życia oraz jego skrócenia.
Poza tym wykazano, że przynajmniej 30–40% przypadków raka u mężczyzn i ponad 60% raka u kobiet ma związek z nieodpowiednim odżywianiem się, w którym główną rolę pełnią tłuszcze pochodzące z diety.
Nadmiar w racjach pokarmowych kwasów tłuszczowych nasyconych koreluje dodatnio z ryzykiem wystąpienia raka okrężnicy, gruczołu piersiowego i gruczołu krokowego.
W wielu badaniach wykazano niekorzystne działanie na organizm kwasów tłuszczowych w konfiguracji trans, które podobnie jak kwasy tłuszczowe nasycone:
zwiększają stężenie cholesterolu całkowitego i cholesterolu LDL w osoczu krwi, a zmniejszają stężenie cholesterolu frakcji HDL.
zwiększają stężenie insuliny we krwi w odpowiedzi na obciążenie glukozą
zaburzają czynność układu immunologicznego.
Czy wszystkie tłuszcze są niezdrowe?
Nadmierną podaż tłuszczów w diecie, przekraczającą fizjologiczne zapotrzebowanie człowieka, uznano za główną przyczynę:
miażdżycy i
czynnik ryzyka wystąpienia wielu innych chorób, takich jak otyłość, cukrzyca typu 2 (insulinoniezależna), choroba wieńcowa, nowotwory endometrium i kamica żółciowa.
Stwierdzono, że nadmierne spożycie tłuszczów ogółem może być przyczyną rozwoju raka jelita grubego i raka sutka, a także raka trzustki i gruczołu krokowego. Wszystkie badania mówią jednak o nadmiernym spożyciu tłuszczu, przekraczającym 30% zapotrzebowania energetycznego każdego dnia, a nie o spożywaniu go zgodnie z zalecaną normą dziennej podaży w żywności.
Należy się jednak zastanowić, czy z zawartości tłuszczów w pożywieniu wynikają jakieś korzyści? Czy można uznać, że są one potrzebne do zachowania zdrowia?
Otóż tłuszcze:
należą do odżywczych składników pożywienia, co oznacza, że dostarczają organizmowi związków niezbędnych do rozwoju oraz utrzymania zdrowia i pełnią w organizmie funkcje istotne dla podtrzymania życia
są źródłem niezbędnych nienasyconych kwasów tłuszczowych: linolowego i linolenowego, oraz witamin A, D, E i K
stanowią również źródło energii niezbędnej do życia organizmu oraz wykonywania codziennych zajęć, pracy zawodowej i aktywności ruchowej (1 g tłuszczu dostarcza 9 kcal).
Tak więc obecność tłuszczów w pożywieniu jest niezbędna, zwłaszcza w przypadku wykonywania ciężkiej pracy fizycznej.
Natomiast staje się szkodliwa, jeśli prowadząc tzw. siedzący tryb życia, lubimy spożywać produkty zawierające duże ilości tłuszczów. Dochodzi wówczas do zachwiania równowagi energetycznej naszego organizmu i nadmiar niewykorzystanej do pracy energii będzie zamieniany w przemianach metabolicznych w tłuszcz i magazynowany w tkance tłuszczowej jako materiał zapasowy (źródło energii na czas głodu).
Wydaje się więc, że tłuszcz z pożywienia jako źródło energii jest potrzebny tylko wtedy, kiedy tę energię potrafimy wykorzystać w naszym codziennym życiu. Tłuszcze pełnią również w ustroju funkcje strukturalne i budulcowe. Odpowiednia warstwa tkanki tłuszczowej wokół narządów wewnętrznych w jamie brzusznej (np. nerek, żołądka) tworzy rodzaj rusztowania utrzymującego je w odpowiednim położeniu. Człowiek potrzebuje także pewnych ilości cholesterolu pokarmowego (zalecana podaż 200–300 mg/d). Cholesterol jest składnikiem strukturalnym wszystkich błon komórkowych i śródkomórkowych. W tkance nerwowej wchodzi w skład otoczki mielinowej, jest również istotnym składnikiem lipoprotein osocza. Jest ponadto prekursorem wielu składników steroidowych, kwasów żółciowych, hormonów steroidowych kory nadnerczy i hormonów gruczołów płciowych. Jest również wytwarzany w organizmie, głównie w wątrobie (jako cholesterol endogenny).
Nadmierne spożycie cholesterolu z pożywieniem (tłuste gatunki mięs, podroby, żółtka jaj) może jednak wpływać na zwiększenie jego stężenia w osoczu krwi – staje się wówczas czynnikiem ryzyka wystąpienia choroby wieńcowej. Również zawartość w pożywieniu człowieka kwasów tłuszczowych nasyconych (SFA) ma decydujący wpływ na stężenie cholesterolu w surowicy krwi (działają one hipercholesterolemicznie, zwiększają zawartość cholesterolu we krwi). Tak więc za zdrowe tłuszcze można uznać wszystkie, które są spożywane w ramach dziennego zapotrzebowania.
Wiadomo już, że przeważające w tłuszczach roślinnych kwasy tłuszczowe jedno- i wielonienasycone wywierają na organizm człowieka znacznie korzystniejszy wpływ niż kwasy nasycone, zawarte głównie w tłuszczach zwierzęcych. W ciągu ostatnich lat zebrano wiele dowodów wskazujących na to, że kwasy jednonienasycone (MUFA) mogą pełnić rolę ochronną w profilaktyce miażdżycy, zwłaszcza jeśli zastępują w diecie tłuszcze z dużą zawartością kwasów nasyconych. Najbardziej rozpowszechnionym jednonienasyconym kwasem tłuszczowym jest kwas oleinowy (omega-9), występujący w dużych ilościach w oliwie z oliwek i oleju rzepakowym niskoerukowym. Kwasy jednonienasycone zmniejszają stężenie cholesterolu całkowitego i miażdżycorodnej frakcji lipoprotein LDL. Niektóre badania donoszą, że zwiększają również stężenie korzystnej frakcji HDL cholesterolu, nie wpływają natomiast na stężenie triglicerydów w surowicy krwi.
Wrażliwość na infekcje, zaburzenia pracy nerek czy bezpłodność to tylko niektóre z możliwych objawów niedoboru niezbędnych nienasyconych kwasów tłuszczowych
Proporcje kwasów tłuszczowych omega-6 a omega-3
Zachowanie właściwej proporcji między kwasami n-6 PUFA a kwasami n-3 w diecie jest ważnym czynnikiem w profilaktyce miażdżycy i choroby niedokrwiennej serca. Powinna ona wynosić 4:1 (niektórzy podają 4–6:1).
Dotychczasowe obserwacje kliniczne i epidemiologiczne nie wykazały poważnych ujemnych skutków spożywania dużych ilości kwasów tłuszczowych z rodziny n-3. Jednak zdrowy człowiek powinien zasięgnąć porady lekarskiej przed włączeniem suplementacji kwasów n-3 PUFA. Wszystkim można natomiast zdecydowanie zalecić spożywanie ryb morskich przynajmniej 2–3 razy w tygodniu, zastępując nimi mięso zawierające duże ilości nasyconych kwasów tłuszczowych.
27.03.2023
Zobacz także
Lipidogram
Lipidogram to badanie lipidów we krwi, podczas którego oznacza się stężenie całkowitego cholesterolu, cholesterolu HDL i LDL oraz triglicerydów. Istnieje wiele wskazań do wykonania lipidogramu, są to m. in. choroby sercowo-naczyniowe, miażdżyca, cukrzyca, otyłość, nadciśnienie tętnicze, przewlekła choroba nerek.
Hipercholesterolemia: Dieta na obniżenie cholesterolu - jadłospis, przepisy
Dieta obniżająca stężenie cholesterolu powinna uwzględniać ograniczenie nasyconych kwasów tłuszczowych, cholesterolu pokarmowego i kwasów tłuszczowych trans. Można to osiągnąć poprzez włączenie do jadłospisu osób z podwyższonym stężeniem cholesterolu: warzyw i owoców, pełnoziarnistych produktów zbożowych, nasion roślin strączkowych oraz chudego mięsa i ryb.
Masło czy margaryna - co jest zdrowsze?
Wśród produktów żywnościowych dostępnych na rynku i przeznaczonych do smarowania pieczywa wymienia się obecnie masło, margaryny miękkie oraz tłuszcze mieszane (będące połączeniem masła i olejów roślinnych lub masła i margaryny, tzw. miksy do smarowania). Produkty te charakteryzują się odmiennymi walorami smakowymi, składem kwasów tłuszczowych, a co za tym idzie wartością odżywczą i zdrowotną.
Sterole i stanole roślinne
Sterole i stanole roślinne to związki, które naturalnie występują w produktach roślinnych, a przede wszystkim oleju rzepakowym, sojowym i oliwie z oliwek. Związki te mają zdolność zmniejszania stężenia cholesterolu całkowitego i frakcji LDL. Żywność wzbogacaną w sterole i stanole roślinne zaleca się w określonych sytuacjach klinicznych.
Wysoki poziom cholesterolu - kiedy należy przyjmować leki?
Bardzo dużo osób dorosłych ma podwyższone stężenie cholesterolu - w Polsce ponad 60%. Nie oznacza to jednak że każda z nich wymaga leczenia farmakologicznego.
Miażdżyca
Miażdżyca to przewlekła choroba zapalna tętnic, cechująca się tworzeniem charakterystycznych zmian w ich ścianie – blaszek miażdżycowych. Miażdżyca może być bezobjawowa lub powodować m.in. bóle wieńcowe (a także zawał serca), chromanie przestankowe oraz objawy neurologiczne. Miażdżyca, rozwijająca się podstępnie przez wiele lat stanowi przyczynę chorób sercowo-naczyniowych (np. zawału serca). W profilaktyce miażdżycy najważniejszy jest odpowiedni tryb życia – utrzymywanie odpowiedniej diety, prawidłowej masy ciała, aktywność fizyczna, niepalenie papierosów.
Wybrane treści dla Ciebie
Kwasy tłuszczowe trans
Kwasy tłuszczowe trans znajdują się głównie w margarynach, produktach cukierniczych i gotowych posiłkach obiadowych. Ich niekorzystny wpływ na zdrowie został dobrze poznany. Uważa się, że mają one znaczący wpływ na ryzyko rozwoju zmian miażdżycowych, a w konsekwencji chorób sercowo-naczyniowych.
Jakie ryby można podawać niemowlętom oraz dzieciom w wieku 1–3 lat zgodnie z aktualnymi zaleceniami?
Czy w diecie niemowląt i dzieci w wieku 1–3 lata przewiduje się jakieś restrykcje dotyczące spożywania ryb innych niż zalecane w diecie niemowląt? Czy można podawać flądrę, tuńczyka lub pstrąga hodowlanego?
W jakiej poradni powinna się leczyć osoba z hipercholesterolemią?
Podwyższone stężenie cholesterolu całkowitego w surowicy, szczególnie u młodej, szczupłej osoby wymaga diagnostyki.
Lipidogram
Lipidogram to badanie lipidów we krwi, podczas którego oznacza się stężenie całkowitego cholesterolu, cholesterolu HDL i LDL oraz triglicerydów. Istnieje wiele wskazań do wykonania lipidogramu, są to m. in. choroby sercowo-naczyniowe, miażdżyca, cukrzyca, otyłość, nadciśnienie tętnicze, przewlekła choroba nerek.
Dieta a stres
Chroniczny stres zwiększa potrzeby metaboliczne organizmu i powoduje wzrost zużycia oraz wydalania wielu istotnych składników odżywczych, co w konsekwencji może prowadzić do licznych niedoborów witamin, makro- oraz mikroelementów, a także do dysfunkcji w zakresie aktywności neurotransmiterów i zaburzenia funkcjonowania gospodarki hormonalnej.
Cholesterol LDL – normy
Cholesterol LDL to frakcja cholesterolu, którego zbyt duże stężenie jest niekorzystne dla zdrowia, ponieważ przyczynia się do rozwoju miażdżycy. U osób zdrowych norma stężenia cholesterolu we krwi wynosi <3,0 mmol/l (115 mg/dl). Zbyt duże stężenie cholesterolu LDL to hipercholesterolemia.
Dieta w chorobie Alzheimera
Sugeruje się, że wprowadzenie do diety pewnych składników pokarmowych czy odżywianie się zgodnie z danym modelem żywienia może być pomocne w zapobieganiu chorobie oraz wspomagać zasadnicze leczenie. Uważa się, że pewne znaczenie mają kwasy tłuszczowego omega 3, witaminy antyoksydacyjne, witaminy z grupy B i kwas foliowy oraz polifenole roślinne.
Cholesterol HDL – normy
Cholesterol HDL to frakcja cholesterolu, inaczej są to lipoproteiny o dużej gęstości (ang. high density lipoprotein – HDL). Cholesterol HDL ma działanie ochronne, co oznacza, że duże stężenie cholesterolu HDL zmniejsza ryzyko miażdżycy i związanych z nią chorób.
Cholesterol - funkcje, źródła, frakcje, stężenie
Cholesterol to substancja niezbędna do prawidłowego funkcjonowania organizmu. Jednak spożywanie w nadmiernych ilościach pokarmów z dużą zawartością cholesterolu i jednoczesnym zwiększonym spożyciu nasyconych kwasów tłuszczowych, może przyczyniać się do powstania hipercholesterolemii
Baza leków:
tietylperazyna, cefadroksyl, chlortalidon, pegwisomant, triamcynolon, szczepionka BCG do immunoterapii (dopęcherzowa), zuklopentyksol (dekanian zuklopentyksolu), bisoprolol, szczepionka przeciw wściekliźnie, metformina, sorafenib, terazosyna, indometacyna, opipramol, kwas zoledronowy, wapń (octan wapnia), adenozyna, dekstran, tynidazol, chloropromazyna (chlorowodorek chloropromazyny)
Dodaj komentarz, zapytaj eksperta
Ja2023-10-10 10:2600
Kłamliwy artykuł , autor nie zna nawet podstaw biochemii czy fizjologii człowieka
odpowiedz
Adam2020-08-28 01:5310
Bzdury, jadłem same węglowodany, ryż, makarony i nie używałem tłuszczów. Zły cholesterol i insulinę wywaliło mi pod niebiosa. Odstawiłem węglowodany do z
Wyjaśnienie: