Question

Jak Dostojewski ocenia nihilizm?

Answer 1

usimy wyjść od wyjaśnienia znaczenia terminu „nihilizm” (od łac. nihi-nic), który został użyty pod koniec XVIII w. w liście F.H. Jacobiego do J.G Fichtego, a pośrednio w tekście J. P. F. Richtera w „Mowie wypowiedzianej przez umarłego Chrystusa ze szczytu kosmicznego gmachu o tym, że nie ma Boga” (tłum. pol. M. Żmigrodzka, Ogród 4 (1991) z. 2, 107–109). Teza wygłoszona o „śmierci Boga” została utrwalona „myślą” F.W. Nietzschego w pozycji „Wiedza radosna” (1882r) i właściwie od tego momentu filozof ten, a właściwie jego „myśli” stały się wykładnią nihilizmu, co nie znaczy, że jak wielu filozofów uważa, na przykład Hermann Rauschning, iż nihilizm jest zjawiskiem historycznym. Możemy się go również doszukać u sofistów i pyrronizmie, o ile przyjmiemy negację bytu jako formę nihilizmu. W pojęciu filozoficznym nihilizm jest traktowany, jako negowanie, relatywizacja, odrzucanie wszelkich norm, przyjętych wartości, zasad i praw życia czy to zbiorowego czy też indywidualnego. Nihilizm występuje przeciw społeczeństwu i jego formom moralnym i prawnym, deprecjonuje podwaliny społeczeństwa, takie jak małżeństwo, rodzina, religia, do których „zagłady” dąży, nie akceptuje wszelkiej własności. Możemy go traktować jako sceptycyzm absolutny. Nihiliści uważali, iż egzystencja ludzka pozbawiona jest jakiegokolwiek celu, znaczenia, czy wartości, zakładali bierność zarówno poznawczą jak i moralną. Zakładając tego typu definicję nihilizmu możemy przyjąć, że zbierał swoje „owoce” najlepiej w okresach kryzysów społecznych, czy załamań związanych z postępem zarówno technicznym, naukowym, czy społecznym. Wiek XIX i XX, ze względu, między innymi, okrucieństwa wojen światowych, to typowy okres, gdzie nihilizm w swym charakterze przybierał formę dekadentyzmu lub katastrofizmu. Tu najbardziej przemawiało pierwotne hasło nihilizmu „Bóg umarł oraz że to my Go zabiliśmy, sami chcąc zdobyć miano morderców Boga.” (F. Nietzsche, Wiedza radosna, W-wa 1907, Kr. 2003), możemy przyjąć, że był to okres nihilizmu rezygnacji, który ani niczego nie tworzył, ani niczemu się nie podporządkowywał. Ale również w tym czasie zwolennicy nihilizmu, uznali iż kluczem do jego uznania jest słowo wolność, a warunkiem tej wolności jest ateizm. "Gdyby Bóg istniał, jak bym mógł znieść to, że nim nie jestem.", to właśnie w tych słowach F. Nietzsche dostrzega związek miedzy wolnością nihilistyczną, a ateizmem. Przedstawiciele nihilizmu uważają mianowicie, że wolność jako związana z mocą twórczą podmiotu, staje się przedmiotem stwórczym i jako taki podmiot nadaje światu znaczenie. Jeśli Boga nie ma, a nie ma, bo pozwala na takie „okropności – tragedie”, to człowiek wybiera własną drogę ku własnej wolności. Tak więc, według tej filozofii, nicość (nihilizm) nie oznacza pustki życia, jego bezsensu, ale pozwala na twórczość człowieka w tej „nicości”.