Ruchy masowe to procesy przemieszczania się zwietrzeliny oraz przypowierzchniowych skał luźnych i zwięzłych po stoku na skutek działania siły ciężkości. Przemieszczanie to nastąpi wtedy, gdy siła grawitacji przeważy siłę tarcia i spoistości materiału na stoku. Warunkami sprzyjającymi wystąpieniu ruchów masowych są: - duże nachylenie stoku, - mały stopień spoistości (zwięzłości) zwietrzeliny na stoku, - duży ciężar poszczególnych okruchów skalnych oraz duża miąższość zwietrzeliny na stoku, - ułożenie warstw skalnych zgodnie z nachyleniem stoku, - nasączenie wodą zwietrzeliny na stoku (co zmniejsza wyraźnie siłę tarcia), - podcinanie stoku przez wody, lodowiec lub fale morskie, albo w wyniku działania na człowieka, - trzęsienia ziemi. Warunki przeciwne przeciwdziałają wystąpieniu ruchów masowych lub ograniczają ich intensywność. Ze względu na różną postać ruchu materiału na stoku, wśród ruchów masowych wyróżnia się: opadanie, obrywanie, osuwanie i spełzywanie.
OPADANIE W górach, na stromych i wysokich ścianach skalnych każde zmniejszenie spoistości skał powoduje opadanie od niej mniejszych lub większych fragmentów. Zmniejszenie spoistości jest w tym przypadku efektem wietrzenia, w szczególności mrozowego lub termicznego. Odpadający materiał sprawia, że ściany skalne cofają się, a z czasem w miejscach odpadania, wzdłuż pionowych szczelin, powstają żleby rozszerzające się ku dołowi. Zsuwający się nimi materiał skalny dodatkowo je pogłębia. U wylotu żlebów odpadający i zsuwający się materiał zwietrzeniowy gromadzi się i tworzy stożki usypiskowe, zwane w Tatrach piargami.
OBRYWANIE Obrywanie to oderwanie się od ściany skalnej i runięcie w dół wielkich mas skalnych. Obrywanie różni się od odpadania jedynie wielkością przemieszczającego się materiału. Śladami po oderwaniu są nisze, wyrwy i zagłębienia o dużych rozmiarach. Oderwany materiał skalny składowany jest u podnóża stoku w postaci gruzu, głazów i bloków skalnych i zajmuje często duże powierzchnie.
OSUWANIE Osuwanie polega na szybkim przemieszczaniu się większych mas zwietrzelinowych i skalnych w dół stoku. Prędkość osuwania się materiału wynosi od kilku cm/s do kilku m/s. efektem osuwania są osuwiska powstające najczęściej wzdłuż linii poślizgów na granicy skały niezwietrzałej i zwietrzeliny lub gdy warstwy skalne budujące stok nachylone są w tę samą stronę co stok. Osuwiska osiągają różne rozmiary, największe mogą występować przy silnych trzęsieniach ziemi. Osuwisko składa się z niszy osuwiskowej- czyli miejsca, z którego został przeniesiony materiał oraz jęzora osuwiskowego, czyli przesuniętego materiału. Jeżeli przemieszczenie nastąpiło na większą odległość, pomiędzy niszą a jęzorem osuwiskowym powstaje rynna osuwiskowa, będąca podłużnym zagłębieniem wyżłobionym przez przesuwający się materiał skalny.
SPEŁZYWANIE Spełzywanie to powolne przemieszczanie się zwietrzeliny po słabo nachylonych stokach. Wywołane jest przede wszystkim nasiąknięciem oraz odmarzaniem pokrywy zwietrzelinowej. Spełzywanie może być płytkie- jeżeli obejmuje przypowierzchniową, kilkucentymetrową część gleby, lub głębokie- jeżeli obejmuje całą pokrywę zwietrzelinową. Proces ten najpowszechniej występuje na obszarach objętych wieczną zmarzliną w czasie lata, kiedy jej warstwa przypowierzchniowa silnie nasiąknięta jest wodą roztopową. Na innych terenach nasilenie spełzywania wstępuje podczas wiosennych roztopów pokrywy śnieżnej. Objawy spełzywania to: przegięte pnie drzew (w kształcie litery L), pochylone słupy telefoniczne i telegraficzne, płoty, przesunięte większe fragmenty skalne- tzw. haki, zmarszczki na stokach pokrytych darnią.
SKUTKI RUCHÓW MASOWYCH Ruchy masowe są niekorzystnym, a niekiedy bardzo niebezpiecznym procesem dla człowieka i jego działalności. Na terenach, gdzie występuje odpadanie skał utrudnione jest osadnictwo oraz konieczne jest stosowanie siatek i dachów ochronnych przy drogach. Szczególnie niebezpieczne są większe obrywy i osuwiska. Mogą one powodować zmianę sieci wód powierzchniowych, np. zmianę brzegu rzeki oraz tamowanie dopływu wody, co prowadzi albo do powstawania jezior albo do powodzi. Katastrofalne w skutkach osuwiska i obrywy mogą występować po silnych trzęsieniach ziemi, np. w 1920 roku na obszarze lessowym w Chinach- zginęło tam łącznie 180 000 ludzi, oraz w wyniku wybuchu wulkanów, które powodują topnienie śniegów i powstawanie spływów i lawin błotnych. W 1985 roku taki spływ błotny (osuwisko) powstały w wyniku erupcji wulkanu Nevado del Ruiz w Kolumbii zniszczył położone niedaleko miasto Armero- zginęło 25 000 osób.
RUCHY MASOWE (GRAWITACYJNE) I ICH RODZAJE
Ruchy masowe to procesy przemieszczania się zwietrzeliny oraz przypowierzchniowych skał luźnych i zwięzłych po stoku na skutek działania siły ciężkości.
Przemieszczanie to nastąpi wtedy, gdy siła grawitacji przeważy siłę tarcia i spoistości materiału na stoku. Warunkami sprzyjającymi wystąpieniu ruchów masowych są:
- duże nachylenie stoku,
- mały stopień spoistości (zwięzłości) zwietrzeliny na stoku,
- duży ciężar poszczególnych okruchów skalnych oraz duża miąższość zwietrzeliny na stoku,
- ułożenie warstw skalnych zgodnie z nachyleniem stoku,
- nasączenie wodą zwietrzeliny na stoku (co zmniejsza wyraźnie siłę tarcia),
- podcinanie stoku przez wody, lodowiec lub fale morskie, albo w wyniku działania na człowieka,
- trzęsienia ziemi.
Warunki przeciwne przeciwdziałają wystąpieniu ruchów masowych lub ograniczają ich intensywność.
Ze względu na różną postać ruchu materiału na stoku, wśród ruchów masowych wyróżnia się: opadanie, obrywanie, osuwanie i spełzywanie.
OPADANIE
W górach, na stromych i wysokich ścianach skalnych każde zmniejszenie spoistości skał powoduje opadanie od niej mniejszych lub większych fragmentów. Zmniejszenie spoistości jest w tym przypadku efektem wietrzenia, w szczególności mrozowego lub termicznego. Odpadający materiał sprawia, że ściany skalne cofają się, a z czasem w miejscach odpadania, wzdłuż pionowych szczelin, powstają żleby rozszerzające się ku dołowi. Zsuwający się nimi materiał skalny dodatkowo je pogłębia. U wylotu żlebów odpadający i zsuwający się materiał zwietrzeniowy gromadzi się i tworzy stożki usypiskowe, zwane w Tatrach piargami.
OBRYWANIE
Obrywanie to oderwanie się od ściany skalnej i runięcie w dół wielkich mas skalnych. Obrywanie różni się od odpadania jedynie wielkością przemieszczającego się materiału. Śladami po oderwaniu są nisze, wyrwy i zagłębienia o dużych rozmiarach. Oderwany materiał skalny składowany jest u podnóża stoku w postaci gruzu, głazów i bloków skalnych i zajmuje często duże powierzchnie.
OSUWANIE
Osuwanie polega na szybkim przemieszczaniu się większych mas zwietrzelinowych i skalnych w dół stoku. Prędkość osuwania się materiału wynosi od kilku cm/s do kilku m/s. efektem osuwania są osuwiska powstające najczęściej wzdłuż linii poślizgów na granicy skały niezwietrzałej i zwietrzeliny lub gdy warstwy skalne budujące stok nachylone są w tę samą stronę co stok. Osuwiska osiągają różne rozmiary, największe mogą występować przy silnych trzęsieniach ziemi. Osuwisko składa się z niszy osuwiskowej- czyli miejsca, z którego został przeniesiony materiał oraz jęzora osuwiskowego, czyli przesuniętego materiału. Jeżeli przemieszczenie nastąpiło na większą odległość, pomiędzy niszą a jęzorem osuwiskowym powstaje rynna osuwiskowa, będąca podłużnym zagłębieniem wyżłobionym przez przesuwający się materiał skalny.
SPEŁZYWANIE
Spełzywanie to powolne przemieszczanie się zwietrzeliny po słabo nachylonych stokach. Wywołane jest przede wszystkim nasiąknięciem oraz odmarzaniem pokrywy zwietrzelinowej. Spełzywanie może być płytkie- jeżeli obejmuje przypowierzchniową, kilkucentymetrową część gleby, lub głębokie- jeżeli obejmuje całą pokrywę zwietrzelinową. Proces ten najpowszechniej występuje na obszarach objętych wieczną zmarzliną w czasie lata, kiedy jej warstwa przypowierzchniowa silnie nasiąknięta jest wodą roztopową. Na innych terenach nasilenie spełzywania wstępuje podczas wiosennych roztopów pokrywy śnieżnej. Objawy spełzywania to: przegięte pnie drzew (w kształcie litery L), pochylone słupy telefoniczne i telegraficzne, płoty, przesunięte większe fragmenty skalne- tzw. haki, zmarszczki na stokach pokrytych darnią.
SKUTKI RUCHÓW MASOWYCH
Ruchy masowe są niekorzystnym, a niekiedy bardzo niebezpiecznym procesem dla człowieka i jego działalności. Na terenach, gdzie występuje odpadanie skał utrudnione jest osadnictwo oraz konieczne jest stosowanie siatek i dachów ochronnych przy drogach. Szczególnie niebezpieczne są większe obrywy i osuwiska. Mogą one powodować zmianę sieci wód powierzchniowych, np. zmianę brzegu rzeki oraz tamowanie dopływu wody, co prowadzi albo do powstawania jezior albo do powodzi. Katastrofalne w skutkach osuwiska i obrywy mogą występować po silnych trzęsieniach ziemi, np. w 1920 roku na obszarze lessowym w Chinach- zginęło tam łącznie 180 000 ludzi, oraz w wyniku wybuchu wulkanów, które powodują topnienie śniegów i powstawanie spływów i lawin błotnych. W 1985 roku taki spływ błotny (osuwisko) powstały w wyniku erupcji wulkanu Nevado del Ruiz w Kolumbii zniszczył położone niedaleko miasto Armero- zginęło 25 000 osób.