Question

Gdzie na świecie najsilniej występuje zjawisko zapadania sie kontynentu? Jak duże jest ono?

Answer 1

PROCESY EGZOGENICZNE: zespół zjawisk i procesów prowadzących do tworzenia się zmiany form rzeźby terenu. Zachodzą dzięki energii pozaziemskiej, której głównym nośnikiem jest promieniowanie słoneczne

a) wietrzenie - wszystkie rodzaje wietrzenie występują równocześnie, w różnych klimatach przebiegają jednak odmiennie. Wietrzenie powoduje zmiany fizyczne w skale, czyli prowadzi do rozpadu skały. W zależności od działającego czynnika wyróżnia się:

• wietrzenie mechaniczne insolacyjne – zachodzące pod wpływem następującego na przemian nagrzewania i oziębiania powierzchni skały, powoduje to stopniowe rozluźnienie i rozpad przypowierzchniowej warstwy skały

• wietrzenie mechaniczne mrozowe – zachodzące pod wpływem częstych zmian temperatury z dodatniej na ujemną i na odwrót, czego efektem jest zamarzanie wody w szczelinach skalnych, lód krzepnąc powiększa swoją objętość rozluźniając i rozsadzając skałę

• wietrzenie mechaniczne solne – zachodzące pod wpływem krystalizacji soli w porach i szczelinach gruntu, powodujące powstawanie soczewek i skupień soli, rozsadzających skałę od wewnątrz
• wietrzenie mechaniczne ilaste – zachodzące pod wpływem nasiąkania wodą skał ilastych, czego efektem jest ich pękanie, a następnie kurczenie objętości oraz powstawanie szczelin i niszczenie zwięzłości skały

• wietrzenie mechaniczne organiczne – zachodzi pod wpływem oddziaływania organizmów roślinnych (rozkruszanie skały przez rozrastające się korzenie drzew) lub zwierzęcych (rozluźnianie skały przez rycie nor)
• wietrzenie chemiczne – rozdrobnienie skał na skutek działania procesów chemicznych, np.: rozpuszczania, utleniania prowadzącego do zmiany składu mineralnego skały. W wyniku tego wietrzenia powstają pokrywy gliniaste, a wapienie ulegają krasowaniu

• wietrzenie biologiczne – polega na mechanicznym i chemicznym niszczeniu skał, np. w wyniku wzrostu korzeni roślin i wydzielaniu przez nie różnych substancji chemicznych


b) działalność wód podziemnych (zjawiska krasowe) – jest to ogół procesów występujących na obszarach zbudowanych ze skał rozpuszczalnych, głównie z wapieni, a także z dolomitów, gipsu, kredy i soli. Proces krasowania polega na rozpuszczaniu i wymywaniu skał węglowych przez wody zawierające dwutlenek węgla, poszerzaniu szczelin i spękań w skale oraz wytrącaniu węglanów wapnia i osadzaniu ich na powierzchni skały w postaci nacieków. Formy krasowe:

- leje

- żłobki

- zapadliska

- różnego rodzaju doliny krasowe np. wąwozy


c) działalność wód płynących
wody płynące – należą do głównych czynników rzeźbotwórczych. Efekty tej działalności zależą od spadku rzeki, ilości płynącej wody oraz budowy geologicznej podłoża. W rzece wyróżniamy trzy odcinki:

- bieg górny – najsilniejszy spadek, więc największa erozja wgłębna, Rzeka silnie żłobi skały pogłębiające koryto.

- bieg środkowy – spadek maleje, zaczyna przeważać transport drobniejszego materiału skalnego. Tworzą się meandry, odcina się część starego zakola i staje się jeziorem

- bieg dolny – przepływ rzeki bardzo duży, a spadek mały, rzeka akumuluje zebrany materiał przy ujściu


d) działalność morza – działalność rzeźbotwórcza wód morskich obejmuje przede wszystkim wybrzeże.

Niszcząca działalność:

Działanie fal prowadzi do powstania podcięć w skale. Powoduje to obrywanie się brzegu. Tworzy się ścina skalna zwana klifem. Oberwany materiał skalny jest rozkruszany przez fale. Ciągły ruch wody morskiej wraz z nagromadzonym materiałem skalnym powoduje niszczenie dna i formowanie się platformy abrazyjnej. Jest to płaska powierzchnia, słabo nachylona w kierunku morza. Przedłużeniem platformy abrazyjnej w stronę morza jest platforma akumulacyjna.


Budująca działalność:
Na niskich wybrzeżach morskich przeważnie ma miejsce akumulacja. Tworzą się tam piaszczyste plaże, leżące pomiędzy zasięgiem fal sztormowych a najniższym poziomem wody. W pewnym oddaleniu od linii brzegowej osadzają się wały burzowe – zbudowane są z materiału skalnego wyrzuconego podczas sztormu, często w obrębie tych wałów rozwijają się wydmy.
Na niskich wybrzeżach, wzdłuż których przepływają prądy przybrzeżne, osadzają się piaszczyste półwyspy nazywane kosami lub mierzejami.
Osady denne mórz są różnego pochodzenia. Nieopodal brzegu osadza się grubszy materiał skalny pochodzący z niszczenia klifów oraz dostarczany przez rzeki i lodowce. Tworzą się tu piaskowce, zlepieńce i mułowce. Osadzają się tu również obumarłe szczątki zwierzęce, tworzące wapienie i margle.



e) działalność lodowców

Lodowce – to wielkie nagromadzenie lodu lodowcowego istniejącego przez dłuższy czas, które powstało w wyniku przeobrażeniu się śniegu zalegającego powyżej granicy wiecznych śniegów i poruszające się powoli pod wpływem własnego ciężaru.
Niszcząca działalność lodowca polega przede wszystkim na żłobieniu podłoża i zboczy dolin materiałem skalnym wmarzniętym w lód. Materiał skalny zawarty w lodowcu nazywa się moreną.
W lodowcach górskich w czasie postoju lodowca, u jego czoła, usypane są wały, pagóry morenowe, zwane morenami czołowymi. Przy zboczach doliny tworzą się moreny boczne, a na dnie po stopnieniu lodowca – moreny denne. Powierzchnia moreny dennej urozmaicają wyżłobione przez wody płynące pod lodowcem zagłębienia rynnowe lub kotły wytopiskowe oraz wały ozów, drumlinów i pagóry kemów.



f) działalność wiatru

działalność niszcząca:

- deflacja – wywiewanie materiału, powodujące obniżenie się powierzchni terenu, odsłaniając jednocześnie niezwietrzałą litą skałę. Tam gdzie występuje deflacja tworzą się różne misy deflacyjne i ostańce.

- korazja - jest to szlifowanie i niszczenie napotkanych przeszkód skalnych przez transportowanie wiatrem cząstki skalne. W wyniku korazji tworzą się grzyby skalne


działalność budująca:
- akumulacja - osadzanie się materiału spowodowane malejącą siłą wiatru. Wynikiem działania akumulacji jest tworzenie się pustyń kamienistych, żwirowych lub piaszczystych.



PROCESY ENDOGENICZNE



a) ruchy lądotwórcze – powolne ruchy pionowe wielkich obszarów kontynentów. Powodują one przy ruchu obniżającym transgresje morza – wkroczenie morza na ląd. Ruchy wypiętrzające prowadzą do ustąpienia morza z lądu, czyli jego regresji.
Równomierne wypiętrzenie pozwala na zachowanie pierwotnego poziomu układu warstw skalnych, a obszar o takim ułożeniu warstw ma budowę płytową. Przy wypiętrzeniu silniejszym z jednej strony, powstaje monoklina, którą tworzą warstwy łagodne nachylone w jedną stronę. Nierównomierne wypiętrzenie prowadzi również do powstania wielkopromiennych deformacji np. niecek, kopuł.
Pionowe i poziome ruchy skorupy ziemskiej powodują również powstawanie pęknięć, wzdłuż których następują przesunięcia warstw skalnych; tworzą się uskoki, zręby, kotliny i zapadliska. Struktura tektoniczna powstała wskutek pionowego lub poziomego przesunięcia warstw skalnych, z przerwaniem ich ciągłości wzdłuż pęknięcia w skorupie ziemskiej, nazywa się uskokiem. Uskoki rzadko występują pojedynczo, obszar wyniesiony pomiędzy dwoma równoległymi uskokami tworzy ząb tektoniczny, a obszar obniżony rów tektoniczny. Obszary obniżone wzdłuż nieregularnie przebiegających uskoków tworzą kotliny i zapadliska.



b) ruchy górotwórcze
Powstawanie łańcuchów górskich o budowie fałdowej jest związane z kolizjami płyt litosfery.
Pierwotne ułożenie warstw skał osadowych jest prawie poziome. Pod wpływem bocznych nacisków na poziomie warstwy skalne tworzą się fałdy, wyniesiona część fałdu nazywa się antykilną (siodłem), natomiast wgięta ku dołowi synkliną (łękiem). Sfałdowany obszar, który tworzy nieckę to synklinorium, a obszar wyniesiony po sfałdowaniu to antyklinorium.
Sfałdowana strefa zwiększa obciążenie litosfery, która ulega wgnieceniu w atenosferę. Góry, jako formy rzeźby, powstają dopiero później, czasami wiele milionów lat.



c) zjawiska wulkaniczne

wulkanizm – odgrywa on dużą role w kształtowaniu ziemi. Zjawiska wulkaniczne związane są z przebiciem i wydostaniem się magmy z głębi Ziemi na jej powierzchnię. Płynny stop skalny – magma, po wydobyciu się na powierzchnię nosi nazwę lawa. Magma wydobywa się na powierzchnię ziemi przez krater lub szczeliny. Wydobywanie się magmy nosi nazwę erupcji. Oprócz lawy na powierzchnię wydobywają się gazy ora elementy stałe. Mogą to być fragmenty skał o różnej wielkości: bomby wulkaniczne, lapille, piasek, pyły wulkaniczne.
Po ustaniu działalności wulkanicznej tworzą się na tych obszarach charakterystyczne rzeźby terenu:

• kaldera - zagłębienie powstające w wyniku rozerwania stożka wulkanicznego lub zapadnięcia się obszaru nad opróżnionym ogniskiem wulkanicznym

• nek wulkaniczny – wzniesienie o bardzo stromych stokach zbudowane z lawy zakrzepłej w kominie wulkanicznym. Stożek wulkaniczny ulega zniszczeniu przez zewnętrze czynniki rzeźbotwórcze i pozostaje na powierzchni tylko lawa, która zastyga w dawnym kominie wulkanicznym

• dajka – ślad lawy, który zastyga w szczelinach skalnych, a następnie została odsłonięta przez niszczące czynniki rzeźbotwórcze. Często przyjmuje formę murów wulkanicznych o grubości od kilku centymetrów do kilku kilometrów.


d) zjawiska plutoniczne

Plutonizm – to ogól zjawisk geologicznych związanych z tworzeniem się ognisk magmowych oraz wdzieraniem się magmy między inne skały bez przedostania się jej na powierzchnię Ziemi.
W wyniku procesów plutonicznych powstają intruzje magmowe, czyli obszary wtargnięcia magmy pomiędzy inne skały. Wyróżnia się 3 podstawowe rodzaje intruzji:

• batolity – to intruzje o bardzo dużych rozmiarach. Mają od kilku do kilkunastu km długości i szerokości oraz kilka km wysokości. Typowym batolitem jest obszar granitowy w Tatrach Wysokich. Powstał w karbonie, a w czasach późniejszych został wypiętrzony i odsłonięty przez niszczące czynniki rzeźbotwórcze

• lakolit – ma kształt soczewki lub bochenka i znajduje się bliżej powierzchni Ziemi. Powoduje wybrzuszenie się warstw skalnych leżących nad nim. Często prowadzi również do powstania wypukłej formy na powierzchni Ziemi.

• Sill – to intruzja magmowa powstała miedzy dwiema równoległymi warstwami skał osadowych



e) trzęsienia Ziemi

Ruchowi fragmentów litosfery przeciwdziałają: spoistość skał i siły tarcia. W skałach powstają ogromne naprężenia. Gwałtowne rozładowanie tych naprężeń wywołuje rozchodzenie się fali sejsmicznej, powodującej drgania skorupy ziemskiej, czyli trzęsienie ziemi. Miejsce w którym powstają fale sejsmiczne nazywamy ogniskiem (głębokość ogniska bywa różna i wynosi od kilku do kilkunastu km . Punkt na powierzchni Ziemi najwcześniej uderzony przez fale sejsmiczne to epicentrum trzęsienia (w tym miejscu trzęsienie jest najsilniejsze). Ze względu na przyczyny wywołujące trzęsienia Ziemi można wyróżnić ich trzy rodzaje:

• trzęsienia tektoniczne – związane są z przemieszczaniem się mas skalnych w skorupie ziemskiej, występują przede wszystkim na granicach między płytami litosfery. Występowanie tego typu trzęsień wiąże się również z obszarami fałdowymi.

• trzęsienia wulkaniczne – towarzyszą najczęściej wybuchom wulkanów i przedzieraniu się magmy przez skały. Są znacznie mniej groźne

• trzęsienia zapadliskowe – związane z przemieszczaniem się stosunkowi niedużych m as skalnych np. podczas zapadania niedużych mas skalnych



Ze względu na częstotliwość występowania trzęsień Ziemi obszary dzieli na:

• sejsmiczne – duża częstotliwość silnych trzęsień Ziemi

• pensejsmiczne – trzęsienia występują sporadycznie lub często ale są bardzo słabe

• asejsmiczne – są pozbawione trzęsień Ziemi



Skutki trzęsień Ziemi są ogromne, szczególnie na obszarach o dużej gęstości zaludnienia. Powodują one straty materialne, ginie także wiele ludzi.