Question

Funkcja motywu wędrówki w literaturze polskiego romantyzmu. ( np.Dziady, Kordian, Nie boska komedia. ) Omów problem, analizując wybrane utwory.

Muszą być 2 pozycje z zakresu literatury przedmiotu.

Answer 1

   "Studiowanie literatury nie jest niczym innym jak studiowaniem prawdy o człowieku" - słowa George Sand mogą być inspiracją do rozważań poświęconych wędrówce w literaturze polskiego romantyzmu. Poznając ją dowiadujemy się jak w tamtych czasach rozumiano to pojęcie i na czym ono polega. Dzieła literackie ukazują równe oblicza wędrówki na różnych płaszczyznach - począwszy od jednego z dwóch źródeł kultury europejskiej jakim jest Biblia, a dokładniej Księga Rodzaju, w której przedstawione jest wygnanie Adama i Ewy z raju. Motyw ten został zaczerpnięty również przez malarzy, a konkretniej Masaccio "Wygnanie z raju" oraz Friedricha w romantycznej wizji "Wędrowca ponad morzem chmur"

   Topos ten występuje również w II Akcie "Kordiana", gdzie bohater wędruje po Europie w poszukiwaniu sensu życia. Akcja rozgrywa się w 1828 roku, wydarzenia układają się chronologicznie. Aby zanalizować motyw homo viator w odniesieniu do tego dzieła, należy zwrócić uwagę na trzy główne sceny, tzn. podróż w Londynie, w wilii włoskiej oraz scenę w Rzymie.

     W pierwszej z nich tytułowy bohater poznaje dozorcę, który wypożycza i pilnuje krzesła pracując w parku. Jest materialistą, nie ukrywa, że wszystko potrafi załatwić za pieniądze, jest cynikiem. Dzięki niemu Kordian dochodzi do wniosku, że w tym świecie licza się tylko pieniądze, a nie uczciwość oraz praca.

   Podczas pobytu we Włoszech Kordian nawiązuje romans z piękną, młodą kobietą o imieniu Wioletta, która zapewnia go o swoim glębokim uczuciu. Aby  sprawdzić czy jej śłowa sa prawdą, bohater postanawia wystawić ją na probę opowidając wymysloną historię o swoim bankructwie i złotych podkowach konia. Wioletta natomiast co chwilę zmianie swój stosunek do niego oraz decyzję czy z nim pozostać czy odejść. Szybko okazuje się, że dziewczynie zalezy tylko na klejnotach, jakimi ją obdarował. Wioletta zostaje zdemskowana jako egoistka pragnąca tylko luksusu, a nie szczerego uczucia. Bohater wygłasza zdanie zakładające brak miłości na świecie, którą zastąpiła pogoń za pieniądzem. 

    Natomiast we Włoszech poznaje Papieża, który jest obojętny na cierpienia Polaków. Jest hipokrytą bojącym się cara. Jako ojciec Kosciola nie respektuje głównych załozeń wiary, takich jak np. miłosierdzie. Kordian podczas audiencji  zdaje sobie sprawę, że nikt nie interesuje się losem Polaków. Nawet głowa Kościoła zbywa go rozmową o rzeczach przyziemnych, a w kwestii najbardziej interesującej bohatera, radzi posłuszeństwo carowi.

    Funkcją wędrówki w utworze jest odnalezienie sensu życia przez głównego bohatera. Kordian poznaje gorzką prawdę na temat ówczesnego świata, którym rządzi pieniądz i władza. Dzięki swojej podróży zdał sobie sprawę co naprawdę w życiu jest dla niego ważne - tzn. Ojczyzna i jak powinien postępować. Dzięki wędrówce jaką odbył po swojej nieudanej próbie samobójczej, stał się spiskowcem w podziemiach katedry świętego Jana oraz postanowił zemścić się za krzywdy wyrządzone przez zaborców. Chciał odzyskać wolność przez Polskę, co spowodowałoby, że ludzie byliby szczęśliwi. Zabicie cara Mikołaja byłoby dobrodziejstwem dla zniewolonego narodu.

   W literaturze podobnie jak w malarstwie, istnieja stałe motywy przyjmujace niekiedy postac toposow. W dzielach literackich jest to ciagle powracajacy obraz uzyskujacy coraz to nowe oblicze. Do takich toposów nalezy motyw pielgrzyma. Tradycja literacka odnosi się do "Odysei" Homera oraz "Boskiej komedii" Dantego. Natomiast do literatury polskiej wprowadził go i spopularyzowal Mickiewicz w sonetach krymskich. Ten sam autor stworzył też "Ksiegi pielgrzymstwa polskiego" nadajac mu charakter religijno-polityczny. Topos pojawia się także w wierszu Norwida pt. "Pielgrzym".

    Jednym z najsłynniejszych utworów podejmujacych motyw pielgrzyma jest Hymn "Smutno mi, Boze!" Juliusza Słowackiego. Utwor ten oddaje roznorodne stany emocjonalne wędrowca, ktory nie moze wrócic do ojczyzny. Utwór to przyklad liryki bezposredniej - podmior ujawnia sie bezposrednio w formach gramatycznych - zwlaszcza w zaimkach i formach osobowych czasownikow. Hymn - jako gatunek poetycki wyraza uczucia i pragnienia okreslonej spolecznosci. Jego nastroj jest podniosly i uroczysty, ma forme zwrotu do adresata, personifikowanego pojecia lub osoby stojacej w hierarchii wyzej od tych, ktorzy sie do niej zwracaja. Sytuacja jest modlitwa poetycka.

     Pielgrzym w utworze jest mezczyzna, ktorego mozna utozsamiac z samym Słowackim. Jest wygnancem, który teskni za swoja ojczyzna (wzmianka o bocianach, które "znał kiedyś na polskim ugorze").

Ulega różnorodnym stanom emocjonalnym zwiazanym z tesknotą i potrafi je opisać. Człowiek wrażliwy, patriota, romantyk. Stoi na rozdrożu "sto mil od brzegu i sto mil przed brzegiem". Czlowiek samotn y i skryty, nie okazuje przed innymi swoich uczuć. Wrazliwy na piekno natury, które skłoniło go do reflekcji, ale nie potrafi ukoić jego żalu i tęsknoty, a zaledwie poteguje jego uczucia. Poczucie żalu kieruje w strone Boga podkreslajac wielokrotnie swoj smutek. Brak mu nadziei.

     Wizja przestrzeni po której podróżuje symbolizuje statek. W sensie dosłownym jest to żaglowiec, którym wędruje,a  w sensie metaforycznym ukazuje jego alienację oraz zawieszenie bohatera między światem realnym, codziennym, a światem duchowym. Podmiot liryczny w sensie dosłownym stoi na pokładzie statku zapatrzony w złocące się promieniami słońca morze, ale tak naprawde podróżuje w głąb swojej duszy. Piękno zachodu słońca oddane przez epitety np. "lazurowa woda" sprawia że obraz jest bardzo plastyczny. Morze wokół bohatera jest bardzo spokojne, odbija promienie słoneczne. Jest to pejzaż mentalny - odzwierciedlający stan psychiczny człowieka. Forma hymnu sugeruje, że choc caly wiersz jest skarga, cicha rozmowa z Bogiem, to takze jest to ciche wielbienie i smutne pogodzenie się z losem.

     Wędrówka w dziele stanowi odzwierciedlenie i możliwośc wyrazu uczuć samego autora - J. Słowackiego. Tak jak podmiot liryczny utworu jest wygnańcem, który popada w różnorodne stany emocjonalne poprzez poczucie pustki, niepewność przyszłości, alienację do bezradności i dziecięcego żalu ("Jako na matki odejście się żali / Mała dziecina, tak ja płaczu bliski").

    Romantycy zakwestionowali oświeceniowy obraz świata, oparty na racjonalizmie, empiryzmie i sensualizmie. Zwrócili się w stronę irracjonalizmu i zainteresowali wierzeniami ludu opartymi na przekonaniu, że świat racjonalny wspólistnieje z niewidzialnym, tajemniczym światem duchów. Postać egzotyzmu , rozpowszechniona w romantyzmie fascynacja Orientem, jego egzotyką i barwnością była dla polskich romatyków synonimem ucieczki zarówno w przestrzeń życia wewnętrznego, jak i zmysłowego świata, tak ekspresywnego, epatującego słońcem i jaskrawą kolorystyką. Orientalizm wyrastał także z fascynacji człowiekiem Wschodu - dumnym, gwałtownym, wolnym, rozmiłowanym w przepychu.

   Wędrówkę z cyklu sonetów Mickiewicza można zanalizować przywołując konkretne utwory: "Bakczysaraj", "Bakczysaraj w nocy" i "Stepy akermańskie". Cykl ten nie jest dziennikiem z podróży, ale jakby refleksją romantyka. Utwory należą do liryki o charakterze opisowym i refleksyjnym, niektóre mają charakter synkretyczny. Mickiewicz jednak wprowadza innowację do niektórych poprzez dialog. Gatunkiem jest sonet o odmianie włoskiej. Nowatorstwo Mickiewicza polega na tym, że podejmuje tematykę nie tylko miłosną, ale orientalną - homo viator, topos pielgrzyma uznanego za wygnańca.

     "Bakczysaraj" to opis dawnej stolicy chanów - a konkretnie jednego z pałaców zamienionego w ruinę - "pusta dziedzina", "głuche ściany i sklepienia". Pojawiaja sie epitety zabarwione pejoratywnie np. "zaniedbany". Do wnetrza palacu wdziera sie roslinność i porasta ściany. Porzadek kultury ulega sferze natury, ktora wygrywa. Cywilizacja przeminela, co podkresla koncowa apostrofa:

"Do miłości, potęgi i chwały".

Podmiotl iryczny nie ujawnia się, jest tylko obserwatorem. Stosuje aluzję biblijna, ktora sluzy podkresleniu, ze nawet najsilniejsza włądza przemija. Jest to pociecha dla człowieka piszącego z perspektywy przedstawieciela zniewolonego narodu.

      "Bakczysaraj w nocy" to podziw dla orientalnej kultury oraz krajobrazu Wschodu. Panuje atmosfera tajemniczosci i pojawia sie egzotyczna terminologia. Ukryta liryka roli- pomiot liryczny mowi jak Arab. Koloryt lokalny przejawia sie w terminologii stylizowanej na orientalna oraz sposobie widzenia swiata z punktu arabskiego. Obraz jest bardzo zmysłoowy dzieki dokladnemu opisowi koloroów. Elementy światła wnosi błyskawica. Natomiast w "Stepach akermańskich" wizja świata ukazana jest przez instrumentację głoskową. Przedstawiona z subiektywnego, indywidualnego punktu widzenia osoby, ktora podruzuje przez step. Wędrówka przyjmuje formę jakby płynięcia. Metafory i liczne epitety służą oddaniu fascynacji egzotyczną przyrodą i skontrastowania go z tematyką patriotyczną - tęsknotą za Litwą. Podmiot liryczny może być utożsamiony z samym Mickiewiczem. Jest wygnańcem, ktory podruzuje oraz teskni za swoja ojczyzna. Wiersz pelen nostalgii i melancholii. Fascynacja przeradza sie w smutek i rozpacz.

       Wszystkie trzy podane sonety łączy podobny sposob formułowania tytułu - określają one konkretne miejsca będące przemiotem opisu - pojawiają się nazwy własne. Mają charakter orientalny - uzywane tylko w tych rejonach slownictwo.

     Motyw wędrówki jako leitmotive - powracający i pojawiający się w wielu tekstach literackich na przełomie wszystkich epok. Przywołanie tego toposu stanowi pretekst do reflekcji na temat świata, życia, a także dążenia jednostki do celu.