Question

Folwark szlachecki

co to bylo itp

Answer 1

FOLWARK - ,, czyli prowadzone przez właściciela lub jego pełnomocnika gospodarstwo rolne produkujące na zbyt siłami zależnej lub najemnej ludności ". Tak wygląda chyba najprostsza definicja pojęcia folwark. ( Zaczerpnięto ją z nieco bardziej obszernego hasła zawartego w Małym słowniku historii Polski ). 
Podstawowe informacje o Polsce w XVI w. znajdują się na stronie :Polska w XVI wieku, można również zobaczyć Mapę Rzeczypospolitej z zaznaczonymi rzekami i przystaniami - dającą pewne wyobrażenie o ziemiach Korony w XVI w.

Folwarki powstawały już w XIV wieku w dobrach kościelnych i królewskich. W XV wieku widoczny był już ich stopniowy rozwój (zobacz źródło ). Największą ekspansję gospodarki folwarcznej widać jednak w XVI wieku. 
Przeciętny szlachecki folwark było to gospodarstwo :

Posiadające wielkość około 60 - 80 hektarów ( a w łanach - jednostce miary powierzchni właściwej dla omawianego okresu średnio około 3, 5 łanu - 1 łan tzw. mały = około 17 ha ). Oczywiście wielkość folwarku mogła się wahać w jakiś mniejszych granicach.Wykorzystujące pracę pańszczyźnianą chłopów z 1 - 2 wsi, bo najczęściej tyle posiadał przeciętny szlachcic. Stosowano dwa typy pańszczyzny : sprzężajną - wykonywaną zaprzęgiem i pieszą wykonywaną bez zaprzęgu. ( Oprócz pańszczyzny chłop zobowiązany był jeszcze do innych świadczeń ). Więcej o obowiązkach chłopów znajdziesz tutaj .Wykorzystujące w pomocniczych pracach pracę czeladzi dworskiej - czyli robotników i robotnic zatrudnionych na folwarku. Ich liczba zależała od wielkości folwarku. Więcej o tej grupie pracowników znajduje się tutaj.Oparte na trójpolowym systemie uprawy ziemi - znanym ze średniowiecza. Obszar gruntów dzielono na trzy części, na których odpowiednio wysiewano : zboże ozime, zboże jare a trzecią część ugorowano ( nie uprawiano - mogła służyć za pastwisko ). W rzeczywistości uprawiano 2/3 ziemi. Po roku następowała zmiana użytkowania pól : na ugorze siano zboże ozime, na ozimym jare a pole, na którym rosło zboże jare ugorowano. Więcej o trójpolówce znajduje się tu. ( Zboże ozime wysiewane jest jesienią, a jare wiosną ).Produkujące przede wszystkim zboże - jako towar najbardziej dochodowy. Szacunkowo przyjmuje się, że żyto zajmowało 30 - 60 % zasianej powierzchni, następny w kolejności był owies i jęczmień. Pszenica siana była na lepszych glebach ( np. sandomierskie ), ale najczęściej stanowiła najmniejszy procentowo obszar zasiewów.Osiągające według szacunkowych wyliczeń średnie plony wielkości : 7 - 9 kwintali żyta ( 1 q = 100 kg ) z hektara, 8 - 9 q jęczmienia z hektara. Więcej o produkcji roślinnej zobacz tu.O małej produkcji zwierzęcej ( hodowlanej ), nastawionej głównie na zaspokojenie potrzeb dworu. Przyjmuje się, że na 100 hektarów ziemi przypadało tylko 20 sztuk bydła. Są to jednak dane szacunkowe. Więcej zobacz w : Hodowli zwierząt .Przynoszące - według obliczeń A. Wyczańskiego dla przeciętnego folwarku szlacheckiego - około 186 złotych dochodu rocznie netto ( a więc tzw. czystego po odliczeniu wszystkich kosztów ). Oczywiście były rozbieżności w uzyskiwanych dochodach - w Małopolsce 239 zł, a w Wielkopolsce wschodniej 142 zł. Dochody zależne były od wielu czynników np. wielkości folwarku, warunków klimatycznych. Średnio z łanu ziemi folwarcznej szlachcic miał 35 - 55 złotych, a z łanu użytkowanego przez kmiecia tylko 2, 5 - 3, 5 złotego wraz z czynszem i daninami. Aby zrozumieć jaką wartość miały podawane wyżej kwoty zobacz na : Ceny i płace w XVI w.Wyróżnić można dwa modele folwarku : 
1. Autonomiczny - położony w oddaleniu od rzek spławnych nastawiony na zbyt towarów na lokalnym rynku.
2. Ekspansywny - położony wzdłuż rzek spławnych, nastawiony na sprzedaż swojego zboża głównie do dużych portów ( czyli najczęściej Gdańska - który w XVI wieku koncentrował 80 % polskiego handlu )Większość produkcji folwarku bo około 40 - 50 % przeznaczona była na rynek lokalny. Tylko około 10 % eksportowano ( wywożono ) poza granice kraju