Question

Czym różni się ustrój republikańskiego Rzymu od demokracji ateńskiej.

Answer 1

Solon, wybrany na archonta w 594 r.p.n.e. umorzył długi drobnych właścicieli ziemskich i zakazał niewoli za długi, podzielił obywateli na 4 grupy wg uzyskiwanego dochodu rocznego, obliczanego w zbożu, oliwie i winie. Członkowie II pierwszych grup mogli kandydować na stanowiska archontów. Ich obowiązkiem była ponadto służba konna w wojsku i utrzymywanie stałej gotowości bojowej. Członkowie pozostałych grup nie piastowali urzędów, chociaż również zobowiązani byli do służby w wojsku jako wojownicy piesi lub wioślarze. Solon wprowadził też sąd przysięgłych. Areopagowi pozostawił czuwanie nad ustrojem państwa. Reformy Solona miały na celu rozładowanie napięć panujących w państwie. Doszło do zaciętej walki politycznej, gdyż arystokracja była niezadowolona, Pizystrat wprowadził tyranię. Po ego śmierci doszło do zaciętej walki politycznej. Wygrał Klejstenes, stanął po stronie ludu, podzielił Attykę na demy, każdy obywatel był przypisany do okr. Demu, przynależność była dziedziczna. Demy były pogrupowane w 10 fyli, na ich szczeblu losowano kandydatów do urzędów. Aby osłabić arystokratycznego polemarcha wprowadzono urząd strategów (10). Wprowadzono sąd skorupkowy, raz w roku w ciągu zgromadzenia ludowego, Zgromadzenie debatowało nad propozycjami Rady, zgadzając się na nie lub odrzucając. Raz do roku zgromadzeni mogli pozbyć się niepopularnych polityków- każdy pisał ich imiona na kawałku potłuczonej ceramiki zwanej ostrakonem. Z biegiem lat malało znaczenie Areopagu, a rosła rola Zgromadzenia ludowego. Reformy Solona i Klejstenesa umożliwiły ukształtowanie się w Atenach ustroju demokratycznego.
Rzym w pierwszym okresie był królestwem. Ok. 509 r.p.n.e. ustanowiona została republika. Ustrój ten zawierał elementy organizacji i zasad funkcjonowania państwa znane wcześniej w Grecji. Najważniejsze decyzje zarezerwowane były dla zgromadzenia wszystkich obywateli Rzymu, które decydowało o wypowiadaniu wojny, zawieraniu pokoju, wybierało urzędników i uchwalało prawa. Wzorem państw starożytnych nie funkcjonował tu system reprezentacji ludu, dlatego na obrady zgromadzenia obywatele musieli stawić się osobiście. Celem obrad było uzyskanie jednoznacznej odpowiedzi tak lub nie na postawione przez urzędników pytania. Zgromadzenie nie prowadziło debat. Nie było też poprawek do projektów. Urzędnik przewodniczący zgromadzeniu miał prawo do przemowy, lecz nie przewidywano dyskusji. Prawo inicjatywy ustawodawczej należało do urzędników. Obrady trwały tylko 1 dzień. Musiały się zakończyć przed zmrokiem i nie odbywały się w dni targowe. Najważniejsze zgromadzenia w Rzymie to trybusowe i centurialne.
Obywatele nie mogli ze swej strony zgłaszać wniosków, ani wprowadzać do nich poprawek. W starożytnym Rzymie za udział z zgromadzeniu ludowym nikt nie dostawał pieniędzy, istnienie w Rzymie kilku Zgromadzeń Ludowych.

W Atenach w Zgromadzeniu Ludowym (apella) zwoływanym raz do roku, uczestniczyli wszyscy dorośli obywatele, którzy przyjmowali lub odrzucali wnioski Rady przez okrzyk. Zgromadzenie wybierało Gerontów- członków Rady Starszych (28 spartiatów z arystokracji, lub szczególnie zasłużeni obywatele), byli wybierani dożywotnio i musieli mieć ukończone 60 lat. Zgromadzenie powoływało 5 eforów na okres jednego roku, urząd ten pojawił się w końcu VII w.p.n.e., a powoływani do niego pochodzili przeważnie z arystokracji. Do zadań eforów należała kontrola wszystkich organów polis. Stanowili więc oni właściwy rząd, tworzący politykę państwa. Wybieralni byli również kierujący sprawami wojskowymi stratedzy, których było 10, w V w. p.n.e. ukształtowało się stanowisko pierwszego stratega, dowódca armii lub floty w starożytnej Grecji. W wielu miastach-państwach greckich istniał urząd stratega o kompetencjach zarówno wojskowych, jak i cywilnych. W Atenach od końca VI w. p.n.e. istniało kolegium dziesięciu strategów (wprowadzone przez Klejstenesa).Każdy może zabrać głos wyrazić swoją opinię na temat ustalanej ustawy, odciągnięci od pracy najbiedniejsi obywatele otrzymywali skromne wynagrodzenia za udział w zebraniu Zgromadzenia. Obywatel tracił swoje prawa gdy nie dbał o groby zmarłych lub o starych rodziców.
Około X w.p.n.e. funkcje królów w Atenach przejęli archonci. Początkowo było ich niewielu. Potem grupę tych najwyższych urzędników ateńskich stanowiło 6-10 sędziów, sekretarz, polemarchos i eponimos, obierani na rok, po zakończeniu sprawowania urzędu wchodzili dożywotnio w skład rady zbierającej się na górze Aresa, zwanej Areopagiem. Perykles przeniósł zwierzchnie prawa Areopagu na Zgromadzenie Ludowe (Eklezja), na jego organ doradczy- Radę Pięciuset i sąd przysięgłych. W zgromadzeniu uczestniczyło 6000 Ateńczyków, co stanowiło kworum niezbędne do prowadzenia obrad, jeśli brakło kilku, policja zajmowała się ich doprowadzaniem. Zgromadzeni debatowało nad propozycjami Rady, zgadzając się na nie lub odrzucając. Raz do roku zgromadzeni mogli pozbyć się niepopularnych polityków- każdy pisał ich imiona na kawałku potłuczonej ceramiki zwanej ostrakonem. Rada 500 została podzielona na 10 komisji, z których każda pełniła przez dziesiątą część roku stałą służbę. Sąd przysięgłych został wprowadzony przez Solona, wybranego na archonta w 594 r.p.n.e.

Najwyższa władza w Rzymie spoczywała w rękach wybieranych na rok 2 konsulów. Rządzili oni miastem i dowodzili armią. Urzędnicy byli wybierani na rok. Koszty sprawowania urzędu pokrywali z własnych dochodów. Posiadali ogromny autorytet i tylko w nielicznych wypadkach podlegali wyrokom sądowym. Urzędnicy pełnili swe funkcje kolegialnie, co miało uniemożliwić wzrost władzy któregokolwiek z nich. Sądownictwo należało do pretorów. Drugą grupę urzędników stanowili wybierani na 5 lat cenzorzy. Do ich obowiązków należało przestrzeganie zasad moralności w Rzymie. Sporządzali też listę senatorów, prowadzili spisy ich majątków i kontrolowali wydatki państwa na cele publiczne, określali koszty prowadzonych wojen i rozbudowy miasta oraz armii. Ustalali spisy ludności, na podstawie których przydzielano obywateli do poszczególnych klas, a także ogłaszali listy osób powoływanych do wojska. Władza cenzorów była rozległa, a decyzje nieodwołalne. W samym Rzymie urzędowali jeszcze dwaj edylowie. Sprawowali oni nadzór nad porządkiem i bezpieczeństwem miasta, pracami publicznymi, dostawą zboża i odpowiednim zaopatrzeniem igrzysk, organizowanych dla ludu rzymskiego. Obok edylów byli jeszcze niżsi urzędnicy, którym podlegały więzienia, mennice i sądownictwo w mieście. Czuwali oni także nad oczyszczaniem miasta. Kwestorzy, sprawowali kontrolę nad finansami państwa. Wydatki na prowadzone wojny, ściąganie danin na podbitych terenach, nakładanie podatków musiały być kontrolowane. Liczba kwestorów wzrastała wraz z rozszerzeniem się Imperium Rzymskiego.
Odrębne miejsce wśród urzędników zajmowali trybuni ludowi, reprezentujący interesy plebsu. Posiadali prawo sprzeciwu wobec decyzji urzędników i senatu w wypadku, gdy podjęte decyzje narażałyby na szkodę plebejuszy. W przeciwieństwie do cenzorów i kwestorów nie mogli opuszczać miasta w ciągu swej kadencji. Jednym z najważniejszych przywilejów trybunów ludowych była możliwość wycofania ustaw z senatu. Przywilej ten przyjęli następnie cesarze rzymscy.
W Rzymie najważniejszą rolę polityczną odgrywał senat. Był to organ zatwierdzający uchwały zgromadzenia obywateli Rzymu. w starożytnym Rzymie urzędnik nadzwyczajny, posiadający absolutną władzę wojskową i cywilną. Powoływany w czasie szczególnego zagrożenia państwa przez konsula, na polecenie senatu. Jego decyzje miały charakter ostateczny. Urząd dyktatora wprowadzono w 501 p.n.e. Kadencja sześciomiesięczna, niekiedy kilkuletnia.

Słabość systemu republikańskiego wynikała z nadmiernej ekspansji Rzymu, do czego przyczyniły się też wojny punickie. Na wybrzeżu Afryki północnej w 814 r.p.n.e. Fenicjanie założyli Kartaginę, która w krótkim czasie stała się jednym z największych portów nad Morzem Śródziemnym. W Kartaginie prowadzono handel z państwami basenu śródziemnomorskiego, a także z Wyspami Brytyjskimi. Od VI w.p.n.e. stała się potężnym państwem morskim. Kartagińczycy sprzymierzyli się z Etruskami, aby zapobiec ekspansji greckiej w południowej Italii. Dość szybko również doszło do konfliktu z Rzymem o panowanie na Morzu Śródziemnym. Konflikt rozpoczął się w 264 r.p.n.e. i dzielił się na trzy etapy, określane wojnami punickimi, gdyż Rzymianie nazywali Kartagińczyków Punijczykami. Już w drugiej poł. II w.p.n.e. w republice rzymskiej można było zaobserwować oznaki kryzysu o charakterze politycznym. Ustrój jednak niewiele się zmienił od czasu miasta-państwa. Pojawiły się problemy z zarządzaniem ogromnym terytorium. Bardzo często dochodziło do przejmowania władzy przez dyktatorów. Potrzebne było stałe i zawodowe wojsko oraz większa liczba urzędników, by usprawnić pobór podatków, wymiar sprawiedliwości i ład wewnętrzny w państwie.
Wielu greków było prostymi ludźmi, plebsem. Ich interesu bronili trybuni ludowi. W takim polis nie mogło być ustroju arystokratycznego, gdyż było tam niewielu arystokratów. Demokracja- rządy ludu, oznaczały dla greków swobodę w głosowaniach, gdyż każdy obywatel był równy, władza należała do zgromadzenia obywateli miasta (nie należeli do nich: kobiety, cudzoziemcy i niewolnicy), z których każdy miał prawo głosu i zgłaszania swoich propozycji, a przygotowaniem i realizacją ustaw zajmowała się rada.