Question

Co znaczyło "być człowiekiem" dla uczestników obrzedów(chodzi o Dziady),a co znaczy dla nas.min.1,5 str. zeszytu.

na jutro pilnie!<3.

Answer 1

N
ie była to konferencja podobna do tych, jakich wiele odbywa się w każ­
dym roku akademickim. Odbywała się w trakcie pokojowej rewolucji
„Solidarności” i była jednym z jej przejawów. Wśród wielu celów zapoczątko­
wanego Sierpniem ’80 ruchu społecznego było pragnienie odzyskania pamię­
ci i tradycji, zwłaszcza tych najnowszych. Historia minionych dziesięcioleci
była w PRL nieobecna, nawet nie tyle zakłamana, co skazana na całkowite
zapomnienie. Nie istniały książki o zniewoleniu Polski w 1945 r., stalini­
zmie, o roku 1956, o buncie studentów w 1968 i robotników w 1970 r. O
polskich miesiącach nie było wzmianek w podręcznikach, artykułów w ga­
zetach. Pamięć o niedawnej przeszłości przywracały w końcu lat siedemdzie­
siątych jedynie wydawnictwa drukujące poza cenzurą, w ograniczonym siłą
rzeczy nakładzie. Pragnienie wiedzy o najnowszej historii było więc jednym
z oczekiwań odradzającego się po Sierpniu społeczeństwa. Chodziło o od­
zyskanie pamięci, zbudowanie własnej tożsamości przez odwołanie do dat
i zdarzeń, kiedy upominano się o prawo samostanowienia i rzucano wyzwanie
dyktaturze. Chodziło o pozytywne symbole, ale też o nazwanie nieprawości
i zbrodni oraz upamiętnienie ich ofiar oraz – jeśli było to możliwe – naprawie­
nie krzywd. Jak silne były to potrzeby, świadczy żądanie robotników Stoczni
Gdańskiej, by wznieść pomnik poległych w grudniu 1970 r., a następnie zbu­
dowanie w ciągu trzech miesięcy pomnika – trzech krzyży.
Dla środowisk akademickich – zarówno „Solidarności”, jak i Niezależ­
nego Zrzeszenia Studentów – najważniejszą tradycją wolnościową był Marzec
1968 roku. Były to wydarzenia odległe zaledwie o 12 lat, ich sens i przebieg był
jednak całkowicie zakłamany przez propagandę, a następnie uznany za tabu
i objęty milczeniem. Na uczelniach obecnych było wielu uczestników marco­
wego buntu, ale także jego pogromców. Przez lata o 1968 roku nie wspomi­
nano, rzadko powracano do tych wydarzeń nawet w prywatnych rozmowach.
Marzec funkcjonował więc w pamięci jako mglisty mit.
Marzec 1968 roku miał kilka wymiarów. Był największym w PRL bun­
tem studentów i intelektualistów, upominających się o wolność i praworząd­
ność. Towarzyszyła mu wielka erupcja propagandy antysemickiej i antyinte­
ligenckiej, za pomocą której partia dławiła wolnościowe aspiracje. Był to czas
represji – uwięzienia wielu studentów, wytaczania im politycznych procesów,
a także masowego usuwania z pracy podejrzanych o sprzyjanie ideom wol­
ności lub oskarżanych o żydowskie pochodzenie. Zarazem Marzec to czas
awansowania na opróżnione stanowiska tych, którzy organizowali kampanie
nienawiści i czystki.
Sprawę Marca i pomarcowych represji podjął Senat Uniwersytetu War­
szawskiego, już 28 września 1980 r. powołując komisję, która miała zbadać
decyzje o zwolnieniach, w 1968 roku i latach następnych, pracowników na­
ukowych z przyczyn politycznych oraz wnioskować o cofnięcie represji. Prze­
wodniczącym komisji został prof. Klemens Szaniawski.
Inicjatywę zorganizowania obchodów rocznicy Marca podjęło 20
grudnia 1980 r. walne zebranie NSZZ „Solidarność” UW. Być może in­
spiracją były wcześniejsze o kilka dni obchody odsłonięcia Pomnika Po­
ległych Stoczniowców w Gdańsku. Przygotowano koncepcję sesji roczni­
cowej, a także wmurowania tablicy pamiątkowej. Postanowiono wystąpić
do rektora, by podjął starania o uchylenie zarządzenia ministra, który 25
marca 1968 r. zwolnił z pracy na Uniwersytecie Warszawskim profesorów
uznanych za inspiratorów wystąpień studenckich. Na zebraniu Komisji Za­
kładowej NSZZ „Solidarność” UW 13 lutego 1981 r. dość szczegółowe już
propozycje zreferował dr Jerzy Wocial, uzupełnił je dr Krzysztof Laskowski.
W dyskusji przewodniczący Komisji Zakładowej dr Maciej Geller podkre­
ślił, że przygotowywana tablica ma integrować całe środowisko akademickie,
a także środowisko akademickie z robotniczym. Dlatego jest ważne, aby przy
jej odsłonięciu były obecne delegacje robotnicze z największych zakładów
przemysłowych Warszawy. Przyjęto uchwałę „O wypadkach marcowych”,
która zawierała ocenę tych wydarzeń:
Andrzej Friszke
„Pomarcowe represje – jeden z najhaniebniejszych epizodów historii
PRL po 1956 roku – dotknęły ludzi, wyniszczyły wiele środowisk myśli twór­
czej, zaatakowały fundamentalne wartości, jak tolerancja, prawda, autono­
mia myśli, jak godność własna i poszanowanie godności drugiego człowieka.
Wartości, których usunięcie z życia publicznego oznacza zubożenie kultury.
Owa akcja niszczycielska nie pozostawała w jakimkolwiek pozytyw­
nym stosunku do interesów naszego kraju, a restaurowała atmosferę lęku
i zagrożenia dobrze znaną z okresu terroru stalinowskiego. Pobudzała też po­
stawy antysemityzmu oraz prymitywnego nacjonalizmu. Dla zapewnienia tej
akcji sukcesu władze podjęły próbę rozbicia polskiego społeczeństwa przez
antagonizowanie inteligencji i robotników. [...] Uważamy za konieczny roz­
rachunek z wydarzeniami, których konsekwencji nie podobna i nie wolno
wymazać ze społecznej pamięci”.
Uchwała, która wyraźnie określała stosunek do tych wydarzeń i ich
konsekwencji, była radykalnie sprzeczna ze stanowiskiem zajmowanym
nadal przez władze PRL. Zarówno uchwała, jak projekt obchodów oraz za­
miar wmurowania tablicy musiały się spotkać z niezadowoleniem władz,
a także zdecydowaną niechęcią tej części środowiska akademickiego, która
je wspierała. Nadal bowiem ważne stanowiska – zarówno w skali kraju, jak
i Warszawy, w tym także w gronie wykładowców UW – zajmowali ludzie,
którzy awansowali na fali czystek i antysemickiej kampanii 1968 roku.
Na kolejnym zebraniu Komisji Zakładowej, 25 lutego, rozpatrywano
m.in. głosy sprzeciwu wobec przygotowywanych obchodów płynące z części
środowiska uniwersyteckiego. Cytowano różne negatywne opinie i argumen­
ty: „Sposób przygotowania sesji jest grą polityczną” , „Dlaczego w referatach są
pominięci ludzie z UW?”, „Czy sesja ma charakter naukowy, czy jest uczest­
nictwem pokrzywdzonych?”. Przyjęcie koncepcji zaproszenia z referata­
mi ludzi związanych biograficznie z ruchem protestu było aktem odwagi, ale
zarazem zadośćuczynienia, a także zamanifestowania jedności środowiska
„Solidarności” uniwersyteckiej z całym ruchem. Planowano jednak także wy­
stąpienia wykładowców UW. Sesja, wedle zamiaru organizatorów, nie miała
być manifestacją polityczną, choć samo wyrażenie opinii zawartych w cytowanej
uchwale było swego rodzaju manifestacją – podobnie jak dobór prelegentów,
Wstęp10
reprezentujących, co oczywiste, tę stronę ówczesnego konfliktu, która opo­
wiadała się za wolnością, a nie zniewoleniem i represjami. Na tym zebraniu
wybrano Społeczną Komisję Organizującą Obchody 13 rocznicy Marca ’68,
do której weszli ze strony NSZZ „Solidarność” UW: Maciej Geller, Jerzy
Wocial, Krzysztof Laskowski, Wojciech Ostrowski oraz Andrzej Friszke,
a ze strony Niezależnego Zrzeszenia Studentów: Magda Sadowska, Wojciech
Frąckiewicz, Piotr Bogdański, Grażyna Jaworska, Monika Wiśniewska i Bar­
bara Piotrowska. W zebraniach często uczestniczyła też Halina Suwała, re­
daktor „Solidarności Uniwersytetu Warszawskiego”, oraz Zbigniew Rykowski,
przewodniczący uniwersyteckiego NZS. Wkrótce wydrukowano w tysiącu
egzemplarzy „Projektowany program obchodów Marzec 1968”.
Również 25 lutego 1981 r. stanowisko wobec rocznicy zajął Senat
UW. Przypomniał, że „wydarzenia marcowe” stały się pojęciem, z którym
wiąże się „rozwiązywanie siłą konfliktów społecznych; przeciwstawianie
robotników – inteligencji, a zwłaszcza środowisku akademickiemu; od­
woływanie się przez propagandę do haseł nietolerancji; administrowanie
nauką i kulturą, powodujące często ocenianie ludzi na podstawie ich ko­
niunkturalnej postawy, a nie rzeczywistej wartości moralnej i zawodowej;
preferowanie postaw konsumpcyjnych i dyspozycyjnych pozwalających po­
święcać wartości moralne na rzecz celów związanych z osobistą korzyścią”.
Senat uznawał, że z doświadczeń Marca płyną wnioski o potrzebie współ­
działania całego społeczeństwa w dziele naprawy, o uznaniu samorządno­
ści za właściwą zasadę organizacji życia społecznego, o odpowiedzialności
wszystkich – rządzących i rządzonych – za słowa i czyny oraz o opar­
ciu całego życia politycznego i społecznego na zasadach prawdy, jawno­
ści i uczciwości, rozstrzygania sporów w drodze dyskusji, a nie przemocy.
Jednocześnie Senat wyraził nadzieję, iż „rzeczowa i rozważna analiza tych
wydarzeń nie będzie prowadzić do odnowienia niepotrzebnych podziałów,
lecz do ich przezwyciężenia”.
Podczas spotkań Społecznej Komisji dopinano szczegóły organizacyj­
ne, ale także debatowano z udziałem rektora prof. Henryka Samsonowicza
nad problemami szczególnie drażliwymi. Rektor znajdował się pod ogrom­
nym naciskiem władz ministerialnych i politycznych, a także konserwatyw­
Andrzej Friszke11
nej części partyjnych wykładowców. Miał powody, by obawiać się możliwej
prowokacji, zakłócenia porządku, a nawet represji. Wiadomość o powołaniu
Komisji znalazła się w meldunkach operacyjnych MSW wraz z wiadomością
o przygotowywaniu referatu przez Jacka Kuronia. Niewiadomą drogą trafiła
na antenę Radia Wolna Europa informacja o przygotowywanym na 8 marca
pochodzie, na którego czele mieli iść członkowie Senatu UW. Informację tę
szczęśliwie sprostowano, ale napięcie nadal istniało. Koncentrowało się szcze­
gólnie wokół sprawy tablicy i projektu jej uroczystego odsłonięcia. Wyraźnie
zaznaczyły się w tej sprawie podziały w Senacie UW.
Sprawą zainteresowały się najwyższe władze PZPR. Na posiedzeniu
Biura Politycznego KC PZPR 27 lutego kwestię rocznicy marcowej wniósł
pod obrady Stefan Olszowski, postulując opublikowanie w prasie „słusz­
nych” artykułów oraz przeciwdziałanie „wykładom i seminariom okolicz­
nościowym na UW”. Odpowiedzialny za naukę sekretarz KC Roman Ney
dodał, że zostały przeprowadzone zebrania z egzekutywami wydziałowy­
mi na UW oraz rozmowa z rektorem Samsonowiczem. Najostrzej wystą­
pili przywódcy partyjnego „betonu”: Mirosław Milewski, minister spraw
wewnętrznych, i Stanisław Kociołek, I sekretarz Komitetu Warszawskiego.
Ten ostatni powiedział: „Inspiratorzy chcą wykorzystać rocznicę, aby po­
stawić partię w stan oskarżenia”. Podsumowujący obrady I sekretarz KC
PZPR Stanisław Kania, podtrzymał tradycyjne oceny Marca i zachęcał, by
– w ograniczonym zakresie – je powtórzyć. „Trzeba oświetlać postawy wte­
dy i dziś głównych bohaterów wydarzeń – Kołakowski, Baczko, Bauman,
Smolarowie. W publicystyce nie rozwijać szerokiego frontu demaskowania
syjonizmu”.
Ostatniego dnia lutego rektor prof. Samsonowicz spotkał się z doradcami
Krajowej Komisji Porozumiewawczej „Solidarności”: Bronisławem Geremkiem
i Jackiem Kuroniem. Rozmawiali o sprawie tablicy, dochodząc ostatecznie do
wniosku, by nie prowokować reakcji władzy i odroczyć jej wmurowanie. Tym­
czasem po stronie środowiska organizującego obchody narastał entuzjazm, na­
dzieja, że może przyjadą na sesję pomarcowi banici – Leszek Kołakowski, Bro­
nisław Baczko, Włodzimierz Brus, Krzysztof Pomian. Zatrzymanie w tej sytuacji
5 marca Jacka Kuronia i przedstawienie mu przez prokuratora zarzutu z art. 270
Wstęp12
Andrzej Friszke
par. 1 Kodeksu karnego („Kto publicznie lży, wyszydza lub poniża naród pol­
ski...”) pobudziło do pytań, czy nie jest to ostrzeżenie, względnie zapowiedź pro­
wokacji przed zbliżającą się sesją.
Tymczasem 4 marca, wobec faktu, że tablica nie była jeszcze gotowa,
Komisja Zakładowa postanowiła, że 8 marca odbędzie się uroczystość wmu­
rowania aktu erekcyjnego podpisanego przez „Solidarność”, NZS, przedsta­
wicieli zakładów pracy, a sama płyta upamiętniająca Marzec umieszczona
będzie później, opodal bramy głównej, na ścianie Instytutu Geografii. Dys­
kusja odbywała się z udziałem przedstawicieli Regionu Mazowsze: Zbigniewa
Bujaka, Zbigniewa Janasa, Seweryna Jaworskiego i Janusza Onyszkiewicza.
Wszyscy oni mówili o konieczności podkreślenia solidarności inteligencji
i robotników, czego symbolem ma być tablica. Niechętnie przyjmowali fakt
przesunięcia daty jej odsłonięcia.
8 marca w południe na dziedzińcu Uniwersytetu Warszawskiego –
w tym samym miejscu, gdzie 13 lat wcześniej rozpoczął się słynny wiec –
zebrało się około tysiąca studentów i pracowników naukowych. Prof. Jerzy
Mycielski odczytał uchwałę Komisji Zakładowej „O wypadkach marcowych”,
a następnie przewodniczący Regionu Mazowsze Zbigniew Bujak i przewod­
niczący uniwersyteckiej „Solidarności” Maciej Geller wmurowali akt erekcyj­
ny pod tablicę, która miała upamiętnić minione wydarzenia.
Zorganizowanie obchodów na Uniwersytecie Warszawskim spro­
wokowało czy też dało pretekst do wystąpienia najbardziej czarnosecinnej
frakcji w aparacie władzy. 8 marca, równolegle z wiecem na UW, odbyła
się na placu Na Rozdrożu, pod dawną siedzibą UB, demonstracja przeciw
zbrodniarzom stalinowskim o żydowskich nazwiskach oraz ich „następ­
com” w „Solidarności”, którzy zorganizowali obchody w rocznicę Marca.
Wygłoszono jawnie antysemickie przemówienia. Ten wiec dał początek
Zjednoczeniu Patriotycznemu „Grunwald”, w którym skupili się skrajni na­
cjonaliści i antysemici, w tym zarówno niektórzy dawni więźniowie UB,
jak i ludzie związani ze Służbą Bezpieczeństwa. Dwa dni później na posie­
dzeniu Biura Politycznego KC PZPR Kociołek przyznał, że demonstracja
„miała na celu równoważyć imprezę na Uniwersytecie Warszawskim w 13
rocznicę wydarzeń marcowych”. 13
Wstęp
Tymczasem 8 marca o godzinie 16.00 w wypełnionym po brzegi kilku­
set słuchaczami Audytorium Maximum wykładem Jacka Kuronia rozpoczęła
się sesja. Następne spotkanie – z referatami Kazimierza Dejmka i Andrzeja
Brauna – miało miejsce 11 marca, kolejne 13 marca – z wystąpieniami Jana
Lityńskiego, Seweryna Blumsztajna, Jana Łojaka (te dwa z nieznanych przy­
czyn nie weszły do przyszłej publikacji), Jana Walca i Zbigniewa Bujaka. Po
kilku dniach przerwy, 18 marca, odbyła się sesja z wykładami Jerzego Jedlic­
kiego, Andrzeja Drawicza i Kazimierza Wóycickiego, a 20 marca o związanej
z Marcem pacyfikacji polskiej filozofii mówili Stefan Amsterdamski i Włady­
sław Krajewski. Nazajutrz Jan Józef Lipski analizował „kwestię żydowską”,
a 22 marca Adam Michnik i Krzysztof Wolicki mówili o dziedzictwie Marca.
Ostatni, ósmy dzień sesji (28 marca), był poświęcony historii samorządności
wyższych uczelni i jej postulowanym perspektywom. Udział wzięli profeso­
rowie UW: Wacław Gajewski, Andrzej Bogusławski, Stefan Jackowski (wtedy
doktor), Włodzimierz Kołos, Adam Sikora i Jerzy Szacki.
Sesja przyciągała setki studentów, wielka sala zawsze była pełna. Reago­
wano gorąco, wiele osób zapisywało się do dyskusji. Bez wątpienia w owych
dniach ta sala była centrum intelektualnym, ale i emocjonalnym Warszawy
– także ze względu na towarzyszące wydarzenia, stanowiące jej tło. W czasie
trwania sesji, 19 marca, doszło do pobicia działaczy „Solidarności” w Byd­
goszczy i rozpoczął się wielki kryzys, w trakcie którego stawało pytanie, czy
dojdzie w Polsce do wielkiej konfrontacji. Ostatnim dniom obrad towarzy­
szyło więc napięcie i kuluarowe rozmowy, w których mówiono nie tyle
o przeszłości, ile o niepokojącej wszystkich współczesności.
Wygłoszone na sesji marcowej referaty utrzymane były na wysokim
poziomie. Odznaczały się głębią spojrzenia na problemy związane z Mar­
cem, ideowym napięciem i szeroką perspektywą historyczną, widoczną
m.in. w referatach Jedlickiego i Lipskiego. Wystąpienia prelegentów przy­
nosiły bogatą informację i rozbudowaną refleksję o porusznych zagad­
nieniach, a także namysł nad ideami, którymi kierować się winien ruch
„Solidarności”. Z pewnością była to najważniejsza sesja historyczna, jaka
odbyła się w okresie legalnego działania „Solidarności”, między sierpniem
a grudniem 1981 r. 14
Andrzej Friszke
Materiały z sesji miały być wydane drukiem. Dokonano tego staraniem
Studenckiej Oficyny Wydawniczej, we współpracy z redakcją „Solidarności”,
UW tuż przed 13 grudnia, nakład częściowo trafił do kolportażu. Dwa zeszy­
ty z referatami, które są podstawą niniejszego wydania, rozpowszechniane
były w ograniczonym nakładzie już w okresie stanu wojennego. Wybranych
8 referatów (Kuronia, Dejmka, Brauna, Amsterdamskiego, Lipskiego, Walca,
Bujaka i Jedlickiego) ukazało się też nakładem niezależnej oficyny wydawni­
czej NOWA, otwierając serię „Zeszyty Edukacji Narodowej. Dokumenty”.
Odsłonięcie odlanej w Zakładach im. Nowotki tablicy (według pro­
jektu Andrzeja Kossa z warszawskiej ASP) odbyło się 22 kwietnia 1981 r.
z udziałem przedstawicieli licznych zakładów pracy Warszawy. Na tablicy
widnieje napis:
.
Nie trzeba kłaniać się okolicznościom,
A prawdom kazać, by za drzwiami stały
Cyprian K. Norwid
Na tym dziedzińcu, 8 marca 1968 roku, rozpędzono wiec studentów
domagających się wolności słowa. Wydarzenia marcowe stały się symbolem
brutalności, prześladowania niezależnej myśli, niszczenia kultury narodowej
i jedności społeczeństwa polskiego. Dziś solidarni, oddając sprawiedliwość
pokrzywdzonym, umieszczamy tę tablicę ku przestrodze przyszłym pokole­
niom.