Question

Co towarzyszy wypiętrzaniu się młodych gór fałdowych?

Answer 1

• Ruchy izostatyczne – są to ruchy pionowe bloków skorupy ziemskiej dążące do uzyskania równowagi grawitacyjnej. G
• Ruchy epejrogeniczne (lądotwórcze) – powolne, długotrwałe, pionowe ruchy skorupy ziemskiej. Powodują one ruchy obniżające transgresję morza oraz wypiętrzające – regresja morza. Obszar, na którym równomierne wypiętrzanie zachowało pierwotny poziomy układ warstw skalnych, nazywamy budową płytową. Przy wypiętrzaniu z jednej strony powstaje monoklina. Nierównomierne wypiętrzanie prowadzi do dużych deformacji np. niecek lub kopuł. Ruchy te prowadzą do zmiany linii brzegowej i działają rzeźbotwórczo. Ich występowanie związane jest z równowagę izostatyczną między masami skalnymi oraz reakcja na obciążenia. W wyniku ruchów pionowych i poziomych skorupy, dochodzi do zachwiania struktury tektonicznej - pęknięć powodujących przesunięcia, powstają wówczas uskoki (przerwanie ciągłości warstw skalnych wzdłuż pęknięcia), rowy (obszar obniżony), zręby (obszar wzniesiony pomiędzy dwoma równoległymi uskokami), kotliny i zapadliska (obszary obniżone wzdłuż nieregularnie przebiegających uskoków).

• Ruchy orogeniczne (górotwórcze) – są to ruchy prowadzące do powstania łańcuchów gór falowych w skutek działania silnych nacisków poziomych – kolizji płyt litosfery (góry w Europie Południowej). Orogeneza kaledońska – koniec Syluru (G. Skandynawskie, G. Kaledońskie, pn-wsch cz. Appalachów, Nowa Funlandia, G. Jabłonowe, G. Flindersa, Alpy Australijskie, zach. Sudety, G. Świętokrzyskie). Orogeneza hercyńska - Karbon (góry w Irlandii, pd. Anglii, Bretanii, Masyw Centralny, Reńskie Góry Łupkowe, Masyw Czeski, Sudety, G. Świętokrzyskie, Harz, Wogezy, Ural, Ałtaj, G. Przylądkowe, pn-zach Appalachy, Wyżyna Patagońska, fr. Wielkich Gór Wododziałowych). Orogeneza alpejska – Kreda/Trzeciorzęd (Alpy, Bałkany, Karpaty, Pireneje, Apeniny, G. Dynarskie, Kaukaz, Taurus, Himalaje, Atlas, Kordyliery, Andy).
Góry fałdowe – zbudowane są z fałdów i płaszczowin. Pod wpływem nacisków tworzą się fałdy, wzniesiona część fałdu to antyklina (siodło), natomiast wgięta ku dołowi synklina (łęk). Fałdu wielkich rozmiarów często przemieszczone na odległe obszary to płaszczowiny. Sfałdowana strefa zwiększa obciążenie litosfery, która ulega wgnieceniu w astenosferę.
Góry zrębowe – powstają wskutek popękania i przesuwania sztywnych warstw skalnych wzdłuż uskoków między którymi są części wydźwignięte ku górze – zręby (inne przykłady – Ahaggar, Tibesti, Góry Abisyńskie)
Góry wulkaniczne – powstają wskutek działalności wulkanicznej. Występują samotnie lub w grupach – kształt stożkowy (góry Kamczatki, Islandii, Japonii i Oceanu Spokojnego).
Grzbiety Śródoceaniczne – łączą się one ze sobą tworząc ogromny ciąg o długości ok. 60000 km. 

• Trzęsienia Ziemi – to krótkotrwałe drgania skorupy ziemskiej w wyniku nagłych przesunięć mas skalnych wewnątrz litosfery – spowodowane naprężeniami skał i ich gwałtownymi rozprężeniami. Miejsce powstania fal sejsmicznych to ognisko (hipocentrum) o różnej głębokości. Punkt na powierzchni ziemi, najwcześniej uderzony falami, to epicentrum trzęsienia, tam też jest najsilniejsze. Intensywność trzęsienie mierzy się 12-stopniową skalą Mercallego (przyśpieszenie fal) lub skalę Richtera (amplituda drgań). Obszar o szczególnie częstych i wielkich trzęsieniach nazywa się obszarem sejsmicznym i pokrywa się z reguły z granicami płyt tektonicznych tzn. w rejonach grzbietów śródoceanicznych, rowów oceanicznych i towarzyszących im łańcuchów wysp i młodych pasm gór fałdowych. Podmorskim trzęsieniom ziemi towarzyszą olbrzymie fale – tsunami (do 40m wys.). 
Trzęsienia tektoniczne – związane z przemieszczaniem mas skalnych w skorupie ziemskiej (na granicach płyt litosfery, obszary fałdowań alpejskich – rozładowanie naprężeń, uskoki np. San Andreas w Kaliforni). Stanowią ok. 90% wszystkich trzęsień.
Trzęsienia wulkaniczne – towarzyszą wybuchom wulkanów i przedzieraniu się magmy przez skały – 7%.
Trzęsienia zapadliskowe – przemieszczanie się niedużych warstw skalnych, np. zawalenia wyrobisk górniczych (tąpnięcia) lub jaskiń – 3%.
Obszary sejsmiczne – duża częstotliwość licznych trzęsień Ziemi – Ocean Spokojny, grzbiety oceaniczne, obszary fałdowania alpejskiego.
Obszary pensejsmiczne – sporadyczne lub częste trzęsienie Ziemi o słabej sile – Północna Europa, Masyw Centralny, Ural, Wielkie góry Wododziałowe, strefa Wielkich Rowów Wschodnioafrykańskich. 
Obszary asejsmiczne – pozbawione trzęsień Ziemi – stare platformy kontynentalne i dna oceaniczne bez rowów i grzbietów.

• Plutonizm – to procesy geologiczne związane z podziemnym przemieszczaniem się magmy i tworzenia się z niej skał głębinowych. Mogą tworzyć one różne struktury – batolity (zakrzepłe ogniska magmowe), kominy, żyły, soczewki, lakkolity.

• Wulkanizm – ogół zjawisk związanych z wydobywaniem się na powierzchnię lawy i innych stałych lub gazowych produktów wybuchów wulkanów. Wydobywają się one albo otworem (kraterem), albo szczelinami. Pokrywy lawowe powstają wskutek wylewów zasadowych law, mogą one tworzyć również płaskie stożki wulkaniczne (wulkany tarczowe). Strome kopuły są zbudowane z law kwaśnych, a stożki wulkaniczne z popiołów wulkanicznych lub warstw lawy i popiołów. Inne materiały erupcyjne to: pyły, piaski, kamyki i bomby wulkaniczne. Kiedy wybuch jest na tyle silny, aby zniszczyć górną warstwę wulkanu, powstają kaldery. Gazy wulkaniczne: para wodna, chlor, siarkowodór, dwutlenek siarki, dwutlenek węgla, wodór, metan. Najwięcej wulkanów występuje w miejscach rozstępowania się płyt tektonicznych, czyli w grzbietach oceanicznych oraz dolinach ryfowych (Afryka Wschodnia, Islandia) lub w miejscach wciągania płyt litosfery w astenosferę, gdzie powstają ogniska wulkaniczne oraz tam, gdzie płyta oceaniczna wchodzi pod kontynentalną (wybrzeże Pacyfiku, Europy Południowej). W miejscach, gdzie płyty oceaniczne wchodzą pod siebie, powstają łańcuchy wysp (Wyspy Japońskie, Filipińskie), a także tam, gdzie strumień ciepła z płaszcza przebija cienką litosferę (szeregowo ułożone stożki wulkanów podwodnych lub wyspy wulkaniczne – Hawaje).
Do procesów egzogenicznych zalicza się:

• Wietrzenie – proces prowadzący do tego, że lite skały tracą swoją spoistość i przechodzą w stan materiału mniej lub bardziej luźnego w wyniku czynników atmosferycznych. 

• Erozja – mechaniczne niszczenie podłoża materiałem transportowanym przez wodę, wiatr czy lodowiec.
• Egzaracja – (działalność lodowców), żłobienie podłoża i zboczy dolin materiałem skalnym (moreną) wmarzniętym w lód w czasie jego ruchu. 
Działalność wiatru - Deflacja – wywiewanie materiału, powoduje obniżenie powierzchni terenu, odsłaniając jednocześnie nie zwietrzalną skałę. 

• Denudacja – ogół procesów polegających na usuwaniu zwietrzeliny z powierzchni skał, a przez to do ich odsłaniania i obniżania terenu

 

• Transport – przenoszenie produktów niszczeni innych skał przez czynniki zewnętrzne
• Grawitacyjne ruchy masowe – przemieszczanie się produktów wietrzenia pod wpływem grawitacji w dół stoku, czemu przeciwdziałają siły tarcia i spoistość osadów np. odpadanie, staczanie, spełzywanie, osuwanie. 

• Działalność morza (ABRAZJA)– przy wysokich wybrzeżach fale powodują podcinanie brzegu i powstawanie stromych ścian (klif), które wciąż przez morze atakowane cofają się. U ich podnóża rozbudowuje się platforma brzegowa.

• Działalność wód płynących – polega na transporcie, niszczeniu i budowaniu. Rzeki są zasilane głównie przez wody podziemne oraz deszczowe i roztopowe. Transport materiału przez rzekę może odbywać się poprzez trakcję (toczenie i wleczenie po dnie), saltację (skoki) i suspensję (materiał zawieszony).