W zdaniu złożonym współrzędnie zdania składowe (tzw. zdania współrzędne) nie określają się wzajemnie. Jedno zdanie składowe nie wynika z treści drugiego i może istnieć osobno (np. Jem obiad i czytam gazetę. - Jem obiad. Czytam gazetę.).
Rodzaje zdań złożonych współrzędnie można najłatwiej określić po spójnikach, jakie łączą zdania składowe:
Łączne - czynności współistnieją ze sobą, tzn. występują w jednakowym czasie i przestrzeni (np. Zuzia jest zdolna i uczy się dobrze.). spójniki: "i", "a", "oraz", "ani", "ni", "jak", "też", "jakże", "także", "tudzież" lub bezspójnikowo (przecinek).wykres: __1__....__2__ Rozłączne - zdania składowe wykluczają się wzajemnie (np. Odwiedzę kolegów albo pójdę na spacer.). spójniki: "albo", "lub", "czy", "bądź"wykres: __1__<....>__2__ Wynikowe - jedna czynność wynika z drugiej (np. Andrzej jest pilny, więc w szkole ma dobre oceny.). spójniki: "więc", "zatem", "toteż", "dlatego",wykres: __1__>....>__2__ Przeciwstawne - czynności przeciwstawiają się sobie (np. Turyści byli już zmęczeni, ale nie chcieli robić postoju.). spójniki: "ale", "lecz", "a", "jednak", "zaś", "natomiast", "chociaż"wykres: __1__>....<__2__ Synonimiczne - czynności wynikają jedna z drugiej (np. Ciągle dzwonią, czyli chcą to szybko załatwić.). spójniki: "czyli", "to jest", "to znaczy"wykres: __1__..=..__2__
Zdanie podrzędnie złożone – zdanie złożone z wielu zdań składowych, w którym jedno z nich (zdanie podrzędne) wynika z drugiego (zdania nadrzędnego) i nie zachowuje sensu zastosowane samodzielnie, np. Okazało się, że pisały o tym wszystkie gazety.
Rodzaje zdań podrzędnie złożonych przydawkowe (jaki? jaka? jakie? czyj? czyja? czyje? który? która? które? ile? czego? z czego?) – np. Usta, które kłamią, zabijają duszę. (Usta, jakie? które kłamią, zabijają duszę.) dopełnieniowe (kogo? czego? komu? czemu? kogo? co? kim? czym? o kim? o czym?) – np. Wiem, że nic nie wiem. (Wiem, o czym? że nic nie wiem.) (odpowiadają na pytania przypadków zależnych oprócz mianownika i wołacza) okolicznikowe: miejsca (gdzie? skąd? dokąd? którędy?) – np. Tam sięgaj, gdzie wzrok nie sięga. (Tam sięgaj, gdzie? gdzie wzrok nie sięga.) czasu (kiedy? jak długo? w jakim czasie? dopóki? odkąd?) – np. Nie mów, kiedy cię nie poproszą. (Nie mów, kiedy? kiedy cię nie poproszą.) sposobu (jak? w jaki sposób?) – np. Wykonał zadanie, stosując najprostszą metodę. (Wykonał zadanie, jak? stosując najprostszą metodę.) przyczyny (dlaczego? z jakiej przyczyny? z jakiego powodu?) – np. Młodzież została zdemoralizowana, ponieważ wpłynęła na nią pop-kultura. (Młodzież została zdemoralizowana, dlaczego? ponieważ wpłynęła na nią pop-kultura.) celu (po co? w jakim celu?) – np. Żołnierze wyruszyli, by bić się na wojnie. (Żołnierze wyruszyli, w jakim celu? by bić się na wojnie.) przyzwolenia (mimo co? mimo czego? wbrew czemu?) – np. Dostał piątkę, mimo że popełnił błędy. (Dostał piątkę, mimo czego? mimo że popełnił błędy) stopnia i miary (ile? jak bardzo?) – np. Praca w nadgodzinach opłaciła się tak bardzo, że zarobiłem więcej. (Praca w nadgodzinach opłaciła się tak bardzo, jak bardzo? że zarobiłem więcej.) warunku (pod jakim warunkiem?, w jakim wypadku?, w razie czego?) Wstęp jest dozwolony pod warunkiem, że kieszenie zostaną opróżnione. (Wstęp jest dozwolony pod warunkiem, pod jakim warunkiem? że kieszenie zostaną opróżnione.) orzecznikowe (kim jest? czym jest? jaki jest?) – np. Nie byłem zawsze taki, jaki jestem. (Nie byłem zawsze taki, nie byłem jaki? jaki jestem.) podmiotowe (kto? co?) – np. Kto się uczy, ten zda egzamin. (Ten zda egzamin, kto? kto się uczy.)
Zdania złożone podrzędnie- tzn. takie, w których jedno ze zdań składowych (podrzędne) jest określeniem drugiego zdania (nadrzędnego) np. Gdy gość honorowy skończył przemawiać, wręczył nagrody.
Zdanie złożone wspołrzędnie- tzn. takie, w których żadane ze zdań składowych nie określa drugiego, np. Gość honorowy wygłosił przemówienie powitalne oraz wręczył nagrody.
Zdanie współrzędnie złożone
W zdaniu złożonym współrzędnie zdania składowe (tzw. zdania współrzędne) nie określają się wzajemnie. Jedno zdanie składowe nie wynika z treści drugiego i może istnieć osobno (np. Jem obiad i czytam gazetę. - Jem obiad. Czytam gazetę.).
Rodzaje zdań złożonych współrzędnie można najłatwiej określić po spójnikach, jakie łączą zdania składowe:
Łączne - czynności współistnieją ze sobą, tzn. występują w jednakowym czasie i przestrzeni (np. Zuzia jest zdolna i uczy się dobrze.). spójniki: "i", "a", "oraz", "ani", "ni", "jak", "też", "jakże", "także", "tudzież" lub bezspójnikowo (przecinek).wykres: __1__....__2__ Rozłączne - zdania składowe wykluczają się wzajemnie (np. Odwiedzę kolegów albo pójdę na spacer.). spójniki: "albo", "lub", "czy", "bądź"wykres: __1__<....>__2__ Wynikowe - jedna czynność wynika z drugiej (np. Andrzej jest pilny, więc w szkole ma dobre oceny.). spójniki: "więc", "zatem", "toteż", "dlatego",wykres: __1__>....>__2__ Przeciwstawne - czynności przeciwstawiają się sobie (np. Turyści byli już zmęczeni, ale nie chcieli robić postoju.). spójniki: "ale", "lecz", "a", "jednak", "zaś", "natomiast", "chociaż"wykres: __1__>....<__2__ Synonimiczne - czynności wynikają jedna z drugiej (np. Ciągle dzwonią, czyli chcą to szybko załatwić.). spójniki: "czyli", "to jest", "to znaczy"wykres: __1__..=..__2__
Zdanie podrzędnie złożone – zdanie złożone z wielu zdań składowych, w którym jedno z nich (zdanie podrzędne) wynika z drugiego (zdania nadrzędnego) i nie zachowuje sensu zastosowane samodzielnie, np. Okazało się, że pisały o tym wszystkie gazety.
Rodzaje zdań podrzędnie złożonych przydawkowe (jaki? jaka? jakie? czyj? czyja? czyje? który? która? które? ile? czego? z czego?) – np. Usta, które kłamią, zabijają duszę. (Usta, jakie? które kłamią, zabijają duszę.) dopełnieniowe (kogo? czego? komu? czemu? kogo? co? kim? czym? o kim? o czym?) – np. Wiem, że nic nie wiem. (Wiem, o czym? że nic nie wiem.) (odpowiadają na pytania przypadków zależnych oprócz mianownika i wołacza) okolicznikowe: miejsca (gdzie? skąd? dokąd? którędy?) – np. Tam sięgaj, gdzie wzrok nie sięga. (Tam sięgaj, gdzie? gdzie wzrok nie sięga.) czasu (kiedy? jak długo? w jakim czasie? dopóki? odkąd?) – np. Nie mów, kiedy cię nie poproszą. (Nie mów, kiedy? kiedy cię nie poproszą.) sposobu (jak? w jaki sposób?) – np. Wykonał zadanie, stosując najprostszą metodę. (Wykonał zadanie, jak? stosując najprostszą metodę.) przyczyny (dlaczego? z jakiej przyczyny? z jakiego powodu?) – np. Młodzież została zdemoralizowana, ponieważ wpłynęła na nią pop-kultura. (Młodzież została zdemoralizowana, dlaczego? ponieważ wpłynęła na nią pop-kultura.) celu (po co? w jakim celu?) – np. Żołnierze wyruszyli, by bić się na wojnie. (Żołnierze wyruszyli, w jakim celu? by bić się na wojnie.) przyzwolenia (mimo co? mimo czego? wbrew czemu?) – np. Dostał piątkę, mimo że popełnił błędy. (Dostał piątkę, mimo czego? mimo że popełnił błędy) stopnia i miary (ile? jak bardzo?) – np. Praca w nadgodzinach opłaciła się tak bardzo, że zarobiłem więcej. (Praca w nadgodzinach opłaciła się tak bardzo, jak bardzo? że zarobiłem więcej.) warunku (pod jakim warunkiem?, w jakim wypadku?, w razie czego?) Wstęp jest dozwolony pod warunkiem, że kieszenie zostaną opróżnione. (Wstęp jest dozwolony pod warunkiem, pod jakim warunkiem? że kieszenie zostaną opróżnione.) orzecznikowe (kim jest? czym jest? jaki jest?) – np. Nie byłem zawsze taki, jaki jestem. (Nie byłem zawsze taki, nie byłem jaki? jaki jestem.) podmiotowe (kto? co?) – np. Kto się uczy, ten zda egzamin. (Ten zda egzamin, kto? kto się uczy.)
Zdania złożone podrzędnie- tzn. takie, w których jedno ze zdań składowych (podrzędne) jest określeniem drugiego zdania (nadrzędnego) np. Gdy gość honorowy skończył przemawiać, wręczył nagrody.
Zdanie złożone wspołrzędnie- tzn. takie, w których żadane ze zdań składowych nie określa drugiego, np. Gość honorowy wygłosił przemówienie powitalne oraz wręczył nagrody.