Question

Co to jest kultura antyku?

Answer 1

Antyk- tym terminem określamy dziś kulturę i cywilizację starożytnych Greków i Rzymian aż do upadku cesarstwa zachodniorzymskiego w 476 r. naszej ery. Sam termin zaczerpnięty został z języka łacińskiego, w którym przymiotnik anticus określał rzecz dawną, minioną.Starożytna cywilizacja Grecka wytworzyła kulturę na niespotykanym dotąd poziomie i wyrobieniu. Niezwykłe piękno architektury, rzeźby, literatury, wykształcona do najwyższych poziomów sztuka estetyki szła w parze z kultem piękna umysłu, z rozwojem edukacji, a przede wszystkim- filozofii, a więc umiłowania mądrości. Nic więc dziwnego, że wypracowane przez starożytnych kanony na całe stulecia zdominowały rozumienie estetyki i piękna w naszym kręgu kulturowym. Dzieła Arystotelesa, Platona, myśli Skoratesa przez wszystkie wieki inspirowały kolejnych filozofów, którzy tworząc nową ideę, chcąc nie chcąc musieli odwoływać się do największych swoich poprzedników, ojców filozofii. Skrajni wielbiciele greckiej filozofii dzielą nawet cały dorobek filozofów na erę przed Sokratesem i po Sokratesie. O uznaniu dla kultury antycznej świadczy choćby fakt, że określa się ją także mianem "klasycznej", co oznacza, że uznano propagowane przez nią kanony za najbardziej właściwe, obiektywnie piękne, wobec których oceniane są wszelkie nowe ujęcia estetyki i sztuki. Klasyczne ujęcie obowiązywało niepodzielnie tak naprawdę do końca epoki Oświecenia a więc do końca wieku osiemnastego. Klasyczną estetykę przełamała dopiero epokaromantyczna, która zaprzeczyła klasycyzującemu, wyważonemu pięknu i harmonii zakochując się w burzliwym mroku średniowiecznych legend i wierzeń. Antyk jest nie tylko najstarszą uznawaną cywilizacją i kulturą naszego kręgu kulturowego, jest także epoką najdłuższą, trwa bowiem bez mała tysiąc trzysta lat. Jej początki datuje się na przełom dziewiątego i ósmego wieku przed naszą erą (na ten czas datuje się powstanie dwóch eposów Homera- "Iliady" i "Odysei"). Za datę końcową, symbolicznie uznaje się upadek Zachodniego Cesarstwa po zwycięskim najeździe Germanów na Rzym, jednak w rzeczywistości schyłek epoki uznaje się dwa wieki naszej ery- piąty i szósty. Po upadku Rzymu rozpoczyna się epoka średniowieczna. Ogromna objętość czasowa epoki sprawia, że w naturalny sposób rozpada się ona na kilka etapów, kilka okresów jej kształtowania się i rozwoju. Wyznacza się je zgodnie z dominującymi w danym czasie rodzajami literackimi, najbardziej dobitnymi świadectwami tamtej kultury. Jak było powiedziane wcześniej, najstarsze zabytki literatury antyku, których czas powstania pokrywa się z uznawanym początkiem całej epoki to dwa wielkie eposy pochodzące prawdopodobnie z IX lub VIII wieku (z przełomu) przed naszą erą. Powstanie tak doskonałych, dopracowanych dzieł, w których poeta stosuje niezwykle rozwinięty artystycznie język i styl świadczą, że w owym czasie dominującym rodzajem literackim była właśnie epika, której epos jest najbardziej klasycznym, głównym gatunkiem. "Iliada" i "Odyseja" reprezentują więc pierwszy okres rozwoju antycznej literatury i kultury. Etap drugi przypada na dwa kolejne wieki- siódmy i szósty przed naszą erą. Epika oddaje pierwszeństwo liryce. Okres ten to czas wspaniałych poetów- Tyrtajosa (od jego imienia wzięła nazwę poezja Tyrtejska- opiewająca czyny wojenne, zagrzewająca do boju), Safona (poezja miłosna tej jedynej, a na pewno najlepszej antycznej poetki po dziś dzień budzi wielki podziw), mistrza krótkich form wierszowych Anakreonta (stąd dzisiaj nazwa niewielkich, kilkuwersowych utworów- anakreontyki), Pindar (autor ód), Symonides (słynne epitafium wojsk Spartańskich na ich nagrobku po bitwie pod Termopilami).Trzeci okres- cały piąty wiek przed naszą erą- to etap rozwoju i dominacji dramatu. W czasie tym dytyramby- pieśni związane z kultem Dionizosa- boga winnej latorośli- przekształcają się w dialogowane sztuki dramatyczne. W piątym wieku właśnie działają najwięksi dramatopisarze greccy, którzy na wiele lat ustalili kanony obowiązujące w tragedii- Ajschylos, Sofokles i Eurypides oraz komedii- Arystofanes. Piąty wiek jest także szczególnie ważny dla rozwoju sztuk plastycznych- tworzy wówczas słynni rzeźbiarze greccy Fidiasz oraz Poliklet.Kolejny etap rozwoju kultury greckiej to przełom wieków piątego i czwartego przed naszą erą. Okres ten nazywany jest wiekiem filozofów, w tym właśnie czasie działają bowiem Sokrates, Platon i, najmłodszy z nich- Arystoteles. W okresie piątym, kształtującym się na przełomie czwartego i trzeciego w. p.n.e. dominującym gatunkiem staje się epigramat (mistrzem tego gatunku był Kallimach z Cyreny) oraz idylla (twórczość Teokryta). Filozofia prężnie rozwija się także w trzecim stuleciu przed Chrystusem. Powstają wówczas liczne szkoły filozoficzne, np. umiarkowani sofiści, cynicy, sławiący przyjemności zmysłowe hedoniści, wątpiący sceptycy, a także szkoły stoicka i epikurejska . Rozwój literatury rzymskiej datuje się znacznie później niż greckiej, staje się ona jakby kontynuatorką osiągnięć Greków, przejmuje od nich przewodnictwo w świecie antycznym. Rozkwit i dominacja kultury rzymskiej przypada na okres od I wieku p.n.e. po drugi wiek naszej ery. Działają w tym czasie tacy twórcy jak autoreposu "Eneida"- Wergiliusz, genialny poeta Horacy (słynne ody wielokrotnie parafrazowane przez twórców renesansowych, m.in. przez Jana Kochanowskiego), oraz później, już w I-II w. n.e. Owidiusz, Marek Aureliusz, Seneka. Ostatni etap rozwoju kultury antycznej to okres wczesnochrześcijański, przypadający na trzeci i czwarty wiek naszej ery. Nowa wiara zdobywa dominację w naszym kręgu kulturowym, tworzą się nowe wzorce, nowe estetyki, które legły u podstaw kolejnej epoki w dziejach kultury europejskiej- chrześcijańskiego średniowiecza. W starożytności powstała jedna z najważniejszych dziedzin wiedzy o człowieku i świecie- filozofia. Stworzyli ją Grecy około piątego wieku przed naszą erą. Nauka o mądrości, budowana na miłości do wiedzy, miłości do samej mądrości starała się odpowiedzieć na pytania o sens istnienia człowieka na ziemi, o sposób, w jaki istnieje świat i w jaki można go poznać, wreszcie, o najdoskonalsze narzędzie jakie dane zostało istocie myślącej- o język (słynny spór starożytnych o to, czy znaki językowe, wyrazy, są naturalnie motywowane przez przedmiot jaki nazywają, czy też są one umownie przypisane do rzeczy na zasadzie arbitralnej). Najbardziej doniosły wkład w rozwój filozofii mieli tacy myśliciele jak Sokrates, jego podopieczny- Platon oraz Arystoteles- uczeń Platona. Sokrates skupił się w swoich rozmyślaniach nad pojęciem doskonałości, opanowaniem przez człowieka swoich żądz i pragnień, nad ćwiczeniem się tak rozumianej cnoty. Aby osiągnąć ową doskonałość człowiek, według Sokratesa, musi jednak posiąść wiedzę, mądrość. Bez niej ani cnota ani sprawiedliwość nie są dla człowieka osiągalne. Najsłynniejszy z uczniów Sokratesa- Platon skupił się na własnościach świata i bytu. Doszedł on do wniosku, że świat w jakim żyjemy, jaki poznajemy zmysłowo za pomocą wzroku, słuchu czy dotyku jest tylko światem cieni rzucanych na ścianę przez byty idealne, które dla człowieka pozostają niedostępne. Człowiek żyje w rzeczywistości, która jest jedynie słabym odbiciem świata idealnego, złożonego z samych idei. W dążeniu do ich poznania i odkrycia widział Platon prawdziwy sens życia, istnienia człowieka, jedyną drogę do osiągnięcia spełnienia i szczęścia. Arystoteles- uczeń Platona również skupiał się na idei, idealnym stanie harmonii i spełnienia do jakiego powinien dążyć człowiek. Nie widział go jednak w samej wiedzy, swoje pojęcie eudajmonii (ideał ostateczny) widział przede wszystkim w połączeniu z cnotami moralności, prawości, w potrzebie czynienia dobra. Do owej eudajmonii powinien zmierzać każdy człowiek. Z czasem w filozofii pojawiają się całe szkoły filozoficzne, w znaczeniu tworzenia się grup filozofów starających się wypracować wspólny pogląd na świat. Do najbardziej znanych szkół (w znaczeniu prądów filozoficznych) należeli z pewnością stoicy. Ich założycielem i przywódcą był Zenon z Kition. Według stoików naczelną zasadą życia, gwarantującą osiągnięcie szczęścia jest stosowanie do wszystkiego zasady złotego środka, umiarkowania, postępowania zgodnie z naturą. Człowiek powinien powściągać w sobie wszelkie emocje i afekty, ponieważ najważniejszą cnotą ludzką w ujęciu stoickim jest pełna kontrola nad swoim postępowaniem sprawowana przez chłodny, trzeźwy umysł. Kierowanie się rozumem, przy całkowitym wyciszeniu zbędnych i zaślepiających racjonalne myślenie emocji, stosowane w każdej sytuacji życiowej stało się ideałem stoickiego modelu życia. W odróżnieniu od ćwiczących się w powściągliwości stoików epikurejczycy (nazwa wzięta od imienia założyciela tej szkoły- Epikura z Samos) widzieli sens życia w dążeniu do przyjemności. Oczywiście, w dążeniu tym propagowali podejście zdroworozsądkowego umiarkowania, jednak to właśnie przyjemność i szczęście stały się nadrzędnym celem istnienia człowieka, a dążenie do nich- sensem jego życia. Warto tu jednak doprecyzować, że epikurejczycy skupiali się na przyjemnościach duchowych, które uznawali za znacznie bardziej wartościowe niż cielesne. Szczęście było więc osiągalne jedynie dla ludzi sprawiedliwych i mądrych, żyjących rozumnie i w umiarkowaniu korzystających z uciech oferowanych przez świat. Szczęściem w pojęciu epikurejczyków to nie tyle obecność przyjemności ile już sama nieobecność cierpienia. Człowiek powinien walczyć z wszelkim cierpieniem, korzystając z każdego danego mu dnia jak najlepiej, chwytając w nim całe przeznaczone dla niego szczęście i przyjemność (Do epikurejczyków nawiązuje rzymski poeta Horacy, autor hasła "carpe diem!"- chwytaj dzień, wykorzystaj wszystko, co ci ten dzień oferuje). NA przyjemności i szczęściu skupiali się także hedoniści, których założycielem był Arystyp z Cyreny. Hedoniści skupili się jednak na dążności do przeżywania przyjemności zmysłowych, cielesnych. Stąd także ich nazwa pochodząca od greckiego słowa hedone- rozkosz. Owa rozkosz, spełnienie były według założeń tej szkoły jedynym i najwyższym dobrem człowieka, jego jedynym celem i motywem postępowania człowieka. Owo skupienie się na przyjemnościach cielesnych, na odczuwaniu przyjemności wśród hedonistów jest najważniejszą różnicą między nimi a epikurejczykami, którzy przyjemność utożsamiali raczej ze sferą umysłu i ducha. Najstarsze zabytki literackiej kultury Greków pochodzą z przełomu dziewiątego i ósmego wieku przed naszą erą i związane są z postacią legendarnego ślepego pieśniarza- Homera. Jego dwa wielkie eposy- "Iliada" i "Odyseja" wyznaczają przecięcie się dwóch epok kultury starożytnej- przedliterackiej i literackiej. Dzieła te kończą okres mykeński w kulturze a otwierają epokę kultury europejskiej. Oczywiście, literatura grecka nie jest najstarszą znaną nam literaturą. Znacznie wcześniej wykształciła się ona wśród starożytnych ludów wschodnich, np. w narodach semickich, czego najlepszym przykładem są najstarsze księgi Biblii. Psalmy Dawida, świadectwo geniuszu poetyckiego starożytnego żydowskiego króla są o wiele starsze niż "Iliada", a przetrwały przez wiele wieków dzięki skrupulatności i sile wiary wyznawanej przez hebrajczyków. Wróćmy jednak do Grecji. Najważniejszym ośrodkiem kulturalnym były dla Greków Ateny.