bartekfifa2006
Generał Władysław Sikorski w życiu prywatnym
IV edycja konkursu - wyróżnienie
Gimnazjum Nr 4 im. Zygmunta Wilkońskiego
Praca napisana pod kierunkiem Katarzyny Sopolińskiej
2
3
„Bóg patrzy w moje serce. Widzi i zna moje intencje
oraz zamiary, które są czyste i rzetelne. Jedynym moim
celem jest wolna, sprawiedliwa i wielka Polska, ku tej
Polsce Was poprowadzę i z Bożą pomocą doprowadzę”
Władysław Sikorski
4
WSTĘP
Na jednym z moich spotkań rodzinnych wspominano czasy II wojny światowej. Bardzo lubi
Generał Władysław Sikorski w życiu prywatnym
IV edycja konkursu - wyróżnienie
Gimnazjum Nr 4 im. Zygmunta Wilkońskiego
Praca napisana pod kierunkiem Katarzyny Sopolińskiej
2
3
„Bóg patrzy w moje serce. Widzi i zna moje intencje
oraz zamiary, które są czyste i rzetelne. Jedynym moim
celem jest wolna, sprawiedliwa i wielka Polska, ku tej
Polsce Was poprowadzę i z Bożą pomocą doprowadzę”
Władysław Sikorski
4
WSTĘP
Na jednym z moich spotkań rodzinnych wspominano czasy II wojny światowej. Bardzo lubię słuchać takich opowieści, dlatego też z dużym zainteresowaniem przysłuchiwałam się im, tym bardziej, że dotyczyły one ludzi i wydarzeń z mojej okolicy. Padło nazwisko Generała Sikorskiego i jego niewyjaśnionej śmierci. Nie sądziłam, że ten znany polityk i Naczelny Wódz Polskich Sił Zbrojnych mieszkał razem z rodziną w pobliskim mi Parchaniu. To spowodowało, że zapragnęłam dowiedzieć się czegoś więcej o Nim i Jego życiu, dlatego też wybrałam się w „podróż” Jego śladami…
Udało mi się dotrzeć do zdjęć, ciekawych artykułów na Jego temat. Byłam w inowrocławskim oddziale Bydgoskiego Archiwum Państwowego i zapoznałam się z dokumentacją dotyczącą Sikorskiego. Pojechałam również do Parchania, gdzie jest Jego dom i izba pamięci Jemu poświęcona, mieszcząca się przy szkole podstawowej, która jest pieczołowicie pielęgnowana przez dyrektora tejże placówki – panią Barbarę Kwiatkowską, autorkę wielu ciekawych artykułów na temat Generała Władysława Sikorskiego.
Dotykając Jego przeszłości, z każdą chwilą odnosiłam wrażenie, że stawałam się jej częścią.
5
Władysław Sikorski w życiu prywatnym
Jak podają źródła Władysław Eugeniusz Sikorski urodził się 20 maja 1881 roku w Tuszowie Narodowym i tutaj został ochrzczony 7 lipca tego samego roku. Ojciec późniejszego generała, premiera i naczelnego wodza Wojska Polskiego, Tomasz Sikorski, był organistą w biednej galicyjskiej parafii, później, po ukończeniu seminarium nauczycielskiego w Rzeszowie, został nauczycielem. Matka, Emilia Albertowicz, była szafarką we dworze Władysława Jędrzejewicza w Hyżnem (nie miał on nic wspólnego z Wacławem Jędrzejewiczem- późniejszym premierem ). Związek małżeński zawarli 19 maja 1874 r. Mieli czworo dzieci: dwóch synów i dwie córki. Władysław był trzecim dzieckiem. Gdy miał cztery lata zmarł Tomasz Sikorski. Pani Emilia wraz z dziećmi przeniosła się do wsi Hyżne i zamieszkała w skromnym drewnianym domku. Było jej samej bardzo ciężko. Utrzymywała swoją rodzinę z krawiectwa, w wolnych chwilach pracowała we dworze Jędrzejewiczów, roznosiła także przesyłki z miejscowej poczty. Imała się różnych prac, aby wyżywić swoje dzieci.1
Dom narodzin Władysława Sikorskiego © DaDasik dadasik.bikestats.pl (dn.02.01.12
W latach 1888-1893 Władysław uczęszczał do tej samej szkoły powszechnej, w której jeszcze tak niedawno uczył chłopskie dzieci jego nieżyjący już ojciec. Zgodnie z ówczesną galicyjską tradycją wychowania dwie siostry Władysława były przez kilka lat w klasztorze, a On i Jego brat w rzeszowskim gimnazjum, w którym to umieścił ich właściciel dworu Jędrzejewicz i opłacał koszty nauki. Władysław był uczniem zdolnym o wielostronnych zainteresowaniach, miał jednak w gimnazjum kłopoty z rysunkami, kaligrafią i językami
1 Malinowski L., Druga rzeczpospolita Ludzie władzy i polityki, Warszawa 1995, s. 215,ISBN 83-904192-2-X
6
obcymi. Sytuacja finansowa rodziny Sikorskich pogorszyła się gdy starszy brat Władysława zaczął okazywać antydworskie radykalne poglądy. Zaprzyjaźniony dwór odmówił im pomocy finansowej. Władysław pozbawiony dochodów porzucił gimnazjum i podjął naukę w seminarium nauczycielskim w Rzeszowie. Jego dyrektorem był wówczas Julian Zubczewski, człowiek, któremu będzie Sikorski wiele zawdzięczał. Bowiem Zubczewski przyjął Go do swojego domu i traktował jak własne dziecko. 2
Uczył się dobrze. Zwracał też uwagę swym zewnętrznym wyglądem: „skromnie, ale zawsze ubrany blondynek, z układającymi się w piękne pukle włosami, z niebieskimi jak bławaty oczyma, przy idealnie regularnych rysach twarzy, smukły, taktowny, skromny, cichy, zawsze bardzo uprzejmy, głos miał miły, a ruchy zręczne.”- jak napisano o Nim we wspomnieniach z tamtych lat.3
Zdjęcie z gimnazjum
(www.zespolszkol110.home.pl)dn.02.01.12
Zubczewski przenosząc się z rodziną do Lwowa zabrał ze sobą również Władysława Sikorskiego. W tym domu przyswajał sobie polskie tradycje, pogłębiał patriotyzm i zapoznał się z szeroko rozumianą myślą społeczną. We Lwowie zaczął uczęszczać do gimnazjum o profilu klasycznym, które ukończył z bardzo dobrymi wynikami w 1902 r. mając 21 lat. Zaraz po wakacjach wstąpił na Wydział Dróg i Mostów Politechniki Lwowskiej. Był bardzo pilnym i dobrym studentem. Otrzymywał najwyższe oceny. Pomimo, że był na studiach technicznych interesował się historią Polski i filozofią, rozczytywał się nie tylko w książkach polskich romantyków, ale dokładnie znał wiele prac Bolesława Limanowskiego, nie były Mu obce dzieła Marksa i Engelsa.
Jako poddany monarchii musiał odbyć służbę wojskową (na przełomie lat 1904- 1905) Ze swoich obowiązków wywiązywał się wzorowo i chyba można powiedzieć, że już wówczas odkrył w sobie predyspozycje wojskowe. Wychodząc z wojska otrzymał stopień podporucznika, a po odbyciu w 1913 roku dwóch obowiązkowych ćwiczeń – porucznika.
2 Ibidem, s. 216
3 Ibidem, s. 217
7
Wykładał później elementarną taktykę piechoty i podstawy topografii. Jego słuchaczami byli m. in. J. Piłsudski, K. Sosnkowski, W. Sławek, A. Prystor.4
Po otrzymaniu w 1908 r. dyplomu inżyniera i świadectwa moralności, wydanego przez dyrekcję austriackiej policji we Lwowie, rozpoczął prace w Galicyjskiej Państwowej Służbie Budownictwa w okręgu lwowskim. Taka posada świadczyła o stabilizacji życiowej. W 1910 r. Sikorski ożenił się z Heleną, młodszą od siebie o siedem lat przybraną córką Zubczewskich. W 1912 r. urodziła się ich jedyna ukochana córka Zofia, niesłychanie przywiązana do ojca.5
Córka Władysława Sikorskiego - Zofia platerki - wspomnienia.blogspot.com/2012/02/Zofia-sikorska-lesnoowska-1912-1943
W czerwcu 1914 r. Sikorscy razem z 2-letnią córeczką wyjechali na urlop do Belgii, gdzie dowiedzieli się o zabójstwie arcyksięcia Franciszka Ferdynanda w Sarajewie. Została ogłoszona powszechna mobilizacja. Jako oficer rezerwy Sikorski musiał zgłosić się do wojska austriackiego. Od Komendanta w Miechowie otrzymał stopień wojskowy kapitana i nominację na komisarza wojskowego w Galicji.
Tymczasem już 16 sierpnia 1914 r. powstał w Krakowie Naczelny Komitet Narodowy, który miał zażegnać spory polityczne i wojskowe pomiędzy poszczególnymi orientacjami politycznymi i utworzyć jednolity ośrodek walki o niepodległość polski. NKN było oparciem dla Sikorskiego, ale i przyczyną konfliktu z Józefem Piłsudskim. Władysław Sikorski wszedł w skład Sekcji Zachodniej NKN i objął kierownictwo Departamentu wojskowego. Można powiedzieć, że od tego momentu zaczyna się jego kariera wojskowa.
4 Ibidem, s. 217
5 Ibidem, s. 218
8
W maju 1916 r. wraz z żoną złożył wizytę Henrykowi Sienkiewiczowi w Szwajcarii, o której po latach, będąc już generałem, pisał: „ Do niepodległości własnego narodu prowadził nie tylko żołnierz- tułacz polski, lecz także duchowo czynny, aż do zgonu na szwajcarskim tułactwie wielki krzepiciel serc polskich, najpierwszy pisarz narodowy - Henryk Sienkiewicz”. Sikorski wręczył Sienkiewiczowi honorową odznakę Legionów za to, że „całą swą gorącą duszą był z nami”.6
Żona Władysława Sikorskiego - Helena sikorskich.republika.pl/najblizsi.html audiovis.nac.gov.pl
Na początku 1918 r. w obecności 120 oficerów zadeklarował zerwanie współpracy z Niemcami i Austrią, za co został internowany. Przebywał w obozie na Węgrzech. Po dwumiesięcznym śledztwie Sikorski powrócił do Lwowa.7
Zgłosił się do odradzającego się od podstaw wojska. Piłsudski mający słabe oparcie w korpusie oficerskim, puścił w niepamięć dawne spory i powierzył Sikorskiemu najwyższe stanowiska dowódcze. Piłsudski ocenił i docenił talenty Sikorskiego. W tajnej opinii podkreślał Jego
Władysław Sikorski w 1918 r. pl.wikipedia.org (20.12.20)
6 Ibidem, s. 218, 219
7 Ibidem, s. 219
9
„ dobre oko operacyjne” i „ zdatność do wyższego dowodzenia”, mimo „braku większego wykształcenia wojskowego”. Z uwagi na zdolności organizacyjne , umiejętność improwizacji, łatwość w obcowaniu z ludźmi, a także „inteligentny, żywy umysł i lekki charakter”, postulował ,, aby w razie wojny mianować Go dowódcą szczebla armijnego, szefem sztabu Naczelnego Wodza lub ministrem spraw wojskowych”.8
Po sześciu latach rozłąki z rodziną Sikorski sprowadził żonę i córkę do Jabłonny koło Warszawy, gdzie zamieszkali na dłużej. Po tragicznej śmierci Gabriela Narutowicza w 1922 r. Sikorski zostaje premierem. W 1924 r. obejmując funkcję ministra spraw wojskowych popadł w duży konflikt z marszałkiem Piłsudskim. 9 Odsunięty z życia państwowego i wojskowego Sikorski poświecił się pracy pisarskiej Jest autorem m.in. Nad Wisłą i Wkrą. Studium z polsko-rosyjskiej wojny 1920 roku (1928);Przyszła wojna, jej możliwości i charakter oraz związane z nimi zagadnienia obrony (1934) 10 .
W 1923 r. zakupił On niewielki poniemiecki majątek ok. 45 hektarów w Parchaniu koło Inowrocławia.11 Jak pisze w jednym ze swych artykułów pani Barbara Kwiatkowska -dyrektor Szkoły Podstawowej w Parchaniu - w tejże miejscowości mieszkał już kuzyn żony generała, Justyn Zubczewski, którego żona Stefania była kierowniczką miejscowej szkoły. Być może wybór Parchania nastąpił właśnie za radą Zubczewskich? Dom mieszkalny, jak określa się dworek w dokumentach, nie przedstawiał wielkiej wartości artystycznej. Wyposażenie sześciu pokoi na parterze było bardzo skromne. Parchański dworek otoczony był pięknym ogrodem i parkiem. Ogród był królestwem generałowej, która była absolwentką szkoły Gospodarstwa Wiejskiego i osobiście go pielęgnowała. Dziś spoglądając na ogród, nie ujrzymy już zadbanych grządek, pachnących kolorowymi kwiatami. Wchodząc do parku, trudno dostrzec alejki, którymi przechadzał się Generał Sikorski. Nikt nie znajdzie już słynnej, rozłożystej wierzby, pod którą w upalne miesiące letnie można było zobaczyć Generała, pracującego nad kolejnym artykułem.12
8 Naylor K.T., 100 postaci, które miały największy wpływ na dzieje Polski, Londyn 1996, s. 732, ISBN 1 85917 061 7
9 Malinowski L., Druga rzeczpospolita…, op. cit. s, 221, 222
10 Sienkiewicz W. ,Mały słownik historii Polski, Warszawa 1991r., s.167, ISBN 83-214-0648-3
11 Państwowe Archiwum w Bydgoszczy oddział w Inowrocławiu Umowa Przedwstępna,dn.20.12.2011r.
12 Kwiatkowska B., Generalski Dworek.”, Goniec Kujawski ( w) Goniec Kujawski nr 1 (I, II, III) s. 15
10
. Z dawnej świetności niewiele pozostało. .
Dworek Sikorskich,stan obecny Dworek od strony ogrodu
.
Pamiątkowa tablica umieszczona nad wejściem do dworku.
Zdjęcia autorki pracy
To byli dobrzy ludzie – tak mówią mieszkańcy Parchania wspominając Generała Sikorskiego i Jego rodzinę. Z ich wypowiedzi - jak zaznacza pani Barbara Kwiatkowska w swoim kolejnym artykule - emanuje olbrzymi szacunek do generałostwa. Nieżyjąca już dzisiaj pani Czesława Budziszewska, która była gosposią rodziny Sikorskich, tak wspomina swoją tam pracę: We dworze powitano mnie przyjaźnie. I tak mnie traktowano przez całą piętnastoletnią służbę. W Parchaniu mieszkaliśmy przeważnie latem. Potem ze zgromadzonymi zapasami wyjeżdżaliśmy do Warszawy. To była mądra i zacna rodzina. Pracowników najmowanych do robót traktowano w należny sposób, wynagradzano ich,
Władysław Sikorski z żoną i córką
kujawyzachodnie.pl
11
jedzenia nie szczędzono. Sikorscy, a przede wszystkim generałowa, wspomagali mieszkańców wsi obdarowując ich przy różnych okazjach. Najczęściej były to ubrania. Generałowa kochała szczególnie dzieci, interesowała się nimi, pomagała w leczeniu chorych, doprowadziła do pobudowania szkoły we wsi.(…) Generał też dużo pracował.(…) przeważnie był pogodny. Zaglądał do kuchni. Nigdy mnie nie spotkała żadna przykrość czy krzywda.
Władysław Sikorski polishclub.org Rodzina Sikorskich audiovis.nac.gov.pl
Pan Głodek, który był przez siedem lat stangretem Generała Sikorskiego wspomina częste wyjazdy do inowrocławskich Solanek, gdzie Generał brał kąpiele. W czasie tych wyjazdów Sikorski kilka razy spotkał się z generałem Józefem Hallerem. Lubił konie pod siodło i w powózce, ale jeździć kazał wolno(…) Gdy jechał sam, często kazał stawać i podwozić kogo spotkał na drodze.(…) Był bardzo punktualny.(…) Kochany chłop był. W parku miał alejkę gdzie pisał. Nikomu tam nie było wolno chodzić nawet żonie.13
We wrześniu 1936 roku w Parchaniu odbył się ślub jedynej córki Generała, Zosi z porucznikiem Stanisławem Leśniowskim. Było to wielkie wydarzenie do wsi. Przed ślubem Generał podarował proboszczowi parafii w Parchaniu ornat, kapę i przykrycie baldachimu. Po uroczystości osobiście zaprosił wszystkich obecnych na obiad do specjalnie przygotowanej salki nieopodal prywatnego mieszkania.
Po wyjściu z kościoła dalej widoczny także Stanisław Leśniowski z p. Heleną Sikorską... www.audiovis.nac.gov.pl
13 Kwiatkowska B., To byli dobrzy ludzie, Goniec Kujawski nr.2( IV,V,VI)1996, s.8,
12
Państwo młodzi (Stanisław Leśniowski i Zofia Leśniowska z d. Sikorska, w pierwszym rzędzie), ich rodzice (w mundurze z lewej gen. Władysław Sikorski), ks. prałat Władysław Pilin oraz goście weselni przed domem pp. Sikorskich w Parchaniu www.audiovis.nac.gov.pl
Jak donosił Dziennik Kujawski : „… Orszak ślubny przeszedł szpalerem utworzonym od dworu do kościoła przez dzieci szkolne (…) Ślubu udzielił Młodej Parze osobisty przyjaciel generała Sikorskiego i były długoletni dziekan wojsk polskich w okresie obrony Lwowa, ks. Prałat Władysław Pilin w towarzystwie miejscowego proboszcza ks. Ignacego Włodarczyka.(…) Mnóstwo telegramów nadeszło także z zagranicy oraz od całego szeregu wybitnych osobistości w Polsce” 14
Kościół pw.św. Wojciecha, stan obecny. ( w oddali widać dworek Sikorskich) – zdjęcia autorki pracy.
14 Ibidem, s. 9
13
Wpis w Księdze Ślubów parafii parchańskiej Tablica ku czci Generała w kościele
w Parchaniu odsłonięta w 1998r.
( fotografie z folderu wydanego przez Urząd Gminy w Dąbrowie Biskupiej i Szkołę Podstawową w Parchaniu)
Sikorscy przebywali w Parchaniu do ostatnich dni sierpnia 1939 r. Stąd wyruszył Generał na wojnę. Władysław Zygadło odwiózł Władysława Sikorskiego na linę zgrupowania wojsk Toruń - Kutno. Helena Sikorska wraz z córką udały się do Osmolic pod Dęblinem, majątku rodziny Leśniowskich. Do Parchania mieli wrócić po szczęśliwie zakończonej wojnie. Niestety nie było Im to dane.
Helena Sikorska po tragicznej śmierci męża i córki nigdy nie powróciła już do kraju. Zmarła w Londynie a jej prochy pochowano w Zakopanem Jej wolą było, aby w dworku czczono Pamięć Jej Męża, który życie poświęcił dla Ojczyzny. W ostatnim wywiadzie udzielonym na krótko przed śmiercią korespondentom prasy polskiej w Londynie E.Z. Bonieckim zamieszczonym w książce ich autorstwa pt. „Polskie spotkania na Wyspach Brytyjskich” Generałowa powiedziała: „Czy tęsknię? Mój Boże, tęsknota za Polską nie opuszczała mnie ani na moment. Tęsknota do ziemi, zapachów, mowy, ludzi. Jestem ze wsi. Mieszkaliśmy przez wiele lat w resztówce Parchanie, koło Inowrocławia. Jak tam pachniało zboże, trawa, liście jesienne. Tutaj nic nie pachnie tak pięknie: ani kwiaty, ani ziemia, ani trawy. Mieszkam tu tyle lat, ale myślami zawsze żyję w Polsce. Czy chciałabym wrócić? Tak. Czy wrócę? Nie wiem.”15
15 Kwiatkowska B. Losy Parchania – artykuł z dn. 29.09. 2011 r. ,s.1,2
14
Śmierć Generała Sikorskiego
Dla kraju znajdującego się pod okupacją niemiecką i radziecką, nazwisko Władysława Sikorskiego symbolizowało ciągłość państwa polskiego i nadzieję na wyzwolenie. Pozycja polityczna Generała zaczęła słabnąć. Dla zachodnich aliantów stawał się On niewygodnym i uciążliwym, utrudniającym ułożenie dobrych stosunków z ZSRR, zwłaszcza po odkryciu Katynia. W połowie 1943 r. Generał Sikorski udał się w podróż na Bliski Wschód do stacjonujących tam oddziałów polskich. Niestety była to Jego ostatnia podróż16
Samolot z Generałem na pokładzie sww.w.szu.pl
Ilustracja z moje-militaria.pl Tablica upamiętniająca Generała Sikorskiego na Giblartarze Wikimedia Commons, wolna licencja)
Katastrofa gibraltarska stanowi do dzisiaj jedną z największych i niewyjaśnionych zagadek II wojny światowej. Odczucia ogółu Polaków, zwłaszcza kraju, oceniającego sytuację z dystansu, oddaje okrzyk jednego ze świadków katastrofy: „ To Polska stracona”.17
16 Kwiatkowska B.,, Losy Parchania, op.cit… S.3
17 Naylor K.T., 100 postaci..,Op.cit..,s.735
15
Razem z Generałem leciała Jego ukochana córka Zofia. Po wybuchu II wojny światowej 7 września 1939 r. ojciec zlecił jej organizację ruchu oporu. Jej mieszkanie w Warszawie przy ul. Górskiego było wykorzystywane w celach konspiracyjnych. W styczniu 1940 r. została wezwana przez kuriera do Francji. Odtąd towarzyszyła ojcu jako jego sekretarka, tłumacz i doradca. W Londynie była komendantką Pomocniczej Służby Kobiet (odznaczona Honorową Odznaką PCK). Zginęła razem z Ojcem na Gibraltarze 4 lipca 1943 roku. Jej ciała nigdy nie odnaleziono.18
Generał z córką
platerki-wspomnienia.blogspot.com
Dokumenty dotyczące zgonu córki Generała i Jego osobistego sekretarza aan.gov.pl Trumnę ze zwłokami Generała przywieziono do Londynu i pochowano na cmentarzu lotników polskich.19
Fot.-
fot.-www.audiov is.nac.gov.pl
18 platerki-wspomnienia.blogspot.com/2011/02/zofia-sikorska-lesniowska-1912-1943.html
19 Kwiatkowska B.,, Losy Parchania, op.cit… S.4
16
17 września 1993 r. trumna ze szczątkami Sikorskiego została przywieziona do Polski i uroczyście złożona w katedrze Wawelskiej.20
Sarkofag Gen. Sikorskiego
fot. PAP / Jerzy Ruciński Dla uczczenia Generała Władysława Sikorskiego w 1981 r. w setną rocznicę Jego urodzin, w Parchaniu odsłonięto obelisk upamiętniający pobyt Władysława Sikorskiego w tej miejscowości. Również w tym roku miejscowa Szkoła Podstawowa otrzymała Jego imię . W 1986 r. przy szkole powstała Izba Pamięci z inicjatywy ówczesnego dyrektora szkoły w Parchaniu Jerzego Lewandowskiego.21
Obelisk pamiątkowy
Izba pamięci – zdjęcia autorki
20 Ibidem,s.4
21 Kwiatkowska B., By pamięć pozostała wiecznie żywa, Goniec Kujawski nr3,(VII, VIII, IX) s 26
17
Rodzina Władysława Sikorskiego
Tomasz Sikorski - ojciec generała
Tomasz Sikorski, ojciec generała, urodził się 20 maja 1852 roku. W 1872 roku opuścił rodzinny Przeworsk i przybył do wsi Hyżne koło Rzeszowa. Tam poznał swoją przyszłą żonę Emilię z którą wziął ślub 19 maja 1874 r. Tomasz ciężko zachorował i po krótkim leczeniu w szpitalu we Lwowie zmarł 10 grudnia 1885 r., pozostawiając Emilię z czwórką dzieci. Miał 33 lata.
Emilia Hawrowska - Albertowicz - mama generała
Matka Władysława mieszkała w Hyżnem 30 lat, aż do 1917 r., kiedy przeniosła się do Krakowa, do córki Heleny. Dożyła sędziwego wieku. Zmarła na zawał serca 9 lutego 1930r
Stanisław Sikorski - brat generała
Stanisław Sikorski, starszy brat Władysława, egzamin dojrzałości zdał w Rzeszowie. Następnie studiował filozofię na Uniwersytecie Jagiellońskim. W czasie I wojny światowej przygotowywał legionistów do matury i egzami-nów uzupełniających. Stanisław zmarł siedem i pół roku po matce (w 1937r.) w krakowskim szpitalu wojskowym.
Helena Sikorska - siostra generała
Helena, która prowadziła w Krakowie drogerię, po śmierci matki podupadła na zdrowiu. Dobiła ją ruina sklepu, do której doprowadziła zatrudniona w niej, nieuczciwa kobieta. Helena w wyniku osłabienia i zapalenia płuc zmarła 9 września 1932 r.
Eugenia Sikorska - Dąbrowska - młodsza siostra generała
Eugenia zmarła w szpitalu Świętej Trójcy 15 października 1939 roku postrzelona przez żołnierza niemieckiego22
22 sikorskich.republika.pl/najblizsi.html ( 2.01.2012r.)