Question

1. Czym jest :
a) staranna języka ,
b) swobodna jezyka ,

2. Co to jest styl języka ?

Answer 1

Język polonijny, język pol. zbiorowości etnicznych zamieszkujących poza granicami kraju; łącznie zbiorowości te liczą ok. 12 mln osób posługujących się różnymi wariantami polszczyzny w ponad 80 krajach świata; termin „język polonijny” jest używany w 2 znaczeniach, wynikających ze zróżnicowania genezy zbiorowości etnicznie pol., które obecnie występują poza granicami państwa pol.; dzielą się one na podstawowe typy: pierwszy — autochtoniczne zbiorowości etniczne, osadnicze i przesiedleńcze, drugi — zbiorowości emigr. (wychodźcze). Pierwszy typ obejmuje zbiorowości powstałe w wyniku zasiedlania terenów wchodzących historycznie (poczynając od XIV w.) w skład państwa pol. lub obszarów jego pogranicza, osadnictwa, przesiedleń i deportacji prowadzonych przez państwa zaborcze (Rosję, Austrię, Prusy) w XIX w. oraz wysiedleń i deportacji dokonywanych przez Niemcy i ZSRR w 1. poł. XX w. do zakończenia II wojny światowej. Drugi typ obejmuje zbiorowości będące wynikiem wychodźstwa z ziem pol., zapoczątkowanego w XVII w. Do grupy pierwszej zalicza się zbiorowości w krajach Europy Środkowej, Europy Wschodniej i części Azji; są to: Czechy, Słowacja, Węgry, Rumunia, kraje byłej Jugosławii, Mołdawia, Ukraina, Białoruś, Litwa, Łotwa, Estonia, Rosja, Gruzja, Azerbejdżan, Kazachstan; do grupy drugiej — zbiorowości w pozostałych krajach Europy, Ameryki (Północnej, Środkowej, Południowej), Australii, Afryki, Azji.
Podstawę j.p. stanowi etniczny język pol. ukształtowany we wspólnocie komunikatywnej na terenie państwa polskiego. Między wspólnotą krajową a wspólnotami poza granicami kraju występują różnice wpływające na jego kształt. Język osób pozostających w diasporze kształtuje się w oderwaniu i izolacji od gł. tendencji rozwojowych polszczyzny w kraju, nie stanowi zwartej wspólnoty komunikatywnej. Oprócz socjalnego i intelektualnego zróżnicowania genetycznie pol. zbiorowości poza granicami państwa pol., ważny jest ich podział na pokolenia emigr. (jednojęzyczne) oraz pokolenia polonijne (wielojęzyczne). Przedstawiciele tych pierwszych są od urodzenia nosicielami różnych odmian polszczyzny, a wtórnie uczą się języka kraju osiedlenia; przedstawiciele tych drugich nabywają znajomość odmian polszczyzny w grupie lokalnej, jednocześnie z poznawaniem oficjalnego, urzędowego języka kraju osiedlenia zbiorowości polonijnej. J.p. nie jest jedynym środkiem porozumiewania się jego użytkowników, a tym samym jego społ. zakres komunikatywny jest ograniczony. J.p. jest jedynie kodem lokalnym (środowiskowym, grupowym, rodzinnym). Wiele wariantów ma charakter mieszany; zawiera — z jednej strony — składniki pol. systemu językowego, z drugiej — składniki systemów tych języków, z którymi polszczyzna wchodzi w kontakt i pod których dominującym wpływem się rozwija; duża część odmian nie jest znormalizowana i skodyfikowana, rozwija się zgodnie z lokalnym zwyczajem, przekazywanym z pokolenia na pokolenie, podobnie jak dialekty lud. na terenie państwa polskiego.
W obrębie j.p. należy wyróżnić wiele odmian komunikatywnych. Odmiany standardowe są w pełni zgodne z normą polszczyzny ogólnej (od oficjalnej do potocznej) w kraju, lecz mają znacznie ograniczony zasięg społ. w zbiorowościach polonijnych. Główny zasięg komunikatywny mają tu odmiany mieszane, różniące się między sobą stopniem nasycenia wpływami języków krajów osiedlenia (pobytu). W ich obrębie najbliższe normie polszczyzny ogólnej (standardowej) są odmiany kulturalne, ograniczone społecznie do warstwy inteligencji, charakteryzujące się stosunkowo niewielkim (ale większym niż polszczyzna krajowa) procentem domieszek obcojęzycznych. Odmiany regionalno-gwarowe(również mieszane) to genetycznie pol. dialekty lud. przeniesione na grunt polonijny przez emigrantów pochodzenia chłopskiego, a także mowa ludności roln. i robotniczej autochtonicznych pol. zbiorowości etnicznych; zwykle występują w enklawach terytorialnych i socjalnych ze znaczną domieszką wpływów obcojęzycznych. Zbiorowości polonijne, ze względu na odmienne warunki cywilizacyjne w krajach osiedlenia, wytworzyły nowe mieszane odmiany komunikacyjne j.p., tzw. dialekty polonijne (dialekty kontaktowe), będące mieszanką różnych wariantów polszczyzny i języków innych grup etnicznych (z którymi wchodzą w bezpośredni kontakt), mające współcześnie największy zakres występowania w zbiorowościach poza granicami Polski.
W związku z uzualnym (nieskodyfikowanym) charakterem j.p. wszystkie jego odmiany komunikatywne są realizowane zarówno w mowie, jak i piśmie; wszystkie też mogą być zróżnicowane na style. Należy tu wyróżnić: styl potoczny — codziennych rozmów i korespondencji prywatnej; styl normatywno-dydaktyczny — tekstów podręczników szkolnych, lekcji; styl informacyjno-retoryczny — tekstów prasowych i radiowo-telewizyjnych, przemówień, kazań; styl artystyczny — utworów lit. (paralit.); styl naukowy — pisanych opracowań z zakresu różnych dyscyplin wiedzy i wykładów.
Pełne zróżnicowanie stylowe występuje jedynie w odniesieniu do odmian standardowych i mieszanych kult.; w pozostałych odmianach komunikatywnych j.p. dominuje styl potoczny i informacyjno-retoryczny.
Ze względu na swoiste uwarunkowania rozwoju (w całym jego zróżnicowaniu geogr.) odmiany mieszane j.p. różnią się znacznie od odmian i stylów polszczyzny w kraju we wszystkich warstwach strukturalnych (wymowa-prozodia, fleksja, składnia, słowotwórstwo, słownictwo). Ogólnie te różnice można ująć w 3 grupy: 1) interferencyjne, będące wynikiem wpływów języków obcych na system polszczyzny, np. liczne zapożyczenia leksykalne („schożyj” ‘podobny’, „chlabiczki” ‘kanapki’, „fezelyjki ” ‘jarzyny’, „blejmować” ‘winić’, „uban ” ‘metro’, „kerek” ‘kościół’, „maladować” ‘chorować’, „trubel” ‘kłopot’, „kampa” ‘pole’, „kustomer” ‘klient’); 2) deformacyjne, świadczące o częściowej erozji systemu polszczyzny w warunkach diaspory, izolacji i braku poczucia normy języka ogólnopol., np. niewłaściwe końcówki przypadków („kierowca autobusa”, „ciasto z piecu”, „nie pamiętam piosenków”); 3) innowacyjne lub archaiczne, świadczące o samodzielnym (odmiennym niż na obszarze Polski) rozwoju j.p., np. zachowywane w enklawach pol. cechy gwarowe (mazurzenie, samogłoski ścieśnione, labializacja samogłosek), czy też liczne neologizmy („bezrobotnik” ‘bezrobotny’, „kulturnik” ‘dom kultury’, „kinderaty” ‘dziecinny’, „amorować się” ‘kochać się’, „dresmekerka” ‘krawcowa’, „sztorek” ‘sklepik’, „odpłata” ‘kredyt’, „koraźny” ‘odważny’).
J.p. rozwija się w 5 gł. strefach językowo-kult.: 1) oddziaływania języków wschodniosłow. i języków innych krajów byłego ZSRR; 2) hist. pogranicza państwa pol.; 3) oddziaływania języków germańskich (z wyłączeniem języka ang.) i kultur narodów germańskich; 4) oddziaływania języka ang. oraz kultury anglosaskiej i amer.; 5) oddziaływania języków rom. i kultur narodów romańskich. We wszystkich tych strefach wpływ języków krajów osiedlenia na j.p jest znaczny, ale wszędzie zachowuje on pol. cechy systemowe i stanowi podstawę lokalnej komunikacji etnicznie pol. zbiorowości.
B. Szydłowska-Cegłowa Język polski w świecie, Poznań 1992;
Język polski poza granicami kraju, red. S. Dubisz, Opole 1997.