W jakich bitwach odznaczyli się legioniści polscy we Włoszech ? proszę :/
saymon54
LEGIONY POLSKIE we Włoszech, Legiony Dąbrowskiego, oddziały pol. walczące u boku Francji i sprzymierzonych z nią państw wł. (Rep. Lombardzkiej i Rep. Cisalpińskiej), utworzone 1797 w pn. Włoszech przez gen. J.H. Dąbrowskiego, zatwierdzone przez Napoleona Bonapartego; ochotnicy pol. rekrutowali się gł. z jeńców armii austr., a oficerowie z emigracji pol. we Francji; dzieliły się na 2 legie. Legiony polskie walczyły m.in. z wojskami austr.-neapolitańskimi (m.in. pod Civita Castellana, Magnano, Mantuą, nad Trebbią); po zawarciu pokoju Francji z Austrią w Lunéville (1801) część legionistów porzuciła służbę, a Legiony polskie zostały przekształcone w 3 półbrygady franc.; 1802 i 1803 ok. 6 tys. legionistów zostało wysłanych na Santo Domingo (ob. Haiti) do walki z powstańcami murzyńskimi; powróciło tylko kilkuset i w większości przeszli na służbę wł., a po 1807 do Legii Nadwiślańskiej lub armii Księstwa Warszawskiego. Tradycja Legionów umocniła w kraju ideę walki z zaborcami. Dzieje Legionów polskich były tematem licznych utworów lit. w XIX i XX w.; pieśń Legionów polskich Mazurek Dąbrowskiego stała się hymnem nar. Polski.
POWSTANIE LISTOPADOWE 1830–31, powstanie nar. przeciw Rosji, rozpoczęte 29 XI 1830, zakończone X 1831; objęło tereny zaboru ros., uzyskało pomoc z pozostałych zaborów. Powstanie listopadowe wybuchło na fali eur. ruchów rewol., ale gł. przyczyną była wewn. sytuacja w Królestwie Pol. (łamanie konstytucji z 1815 przez cara, w. ks. Konstantego i rząd Królestwa, ucisk podatkowy, niespełnienie obietnicy o połączeniu z ziemiami zaboru ros., represje). Wybuch akcji zbrojnej został przyspieszony wskutek przygotowań cara do użycia armii Królestwa Pol. przeciw rewolucjom franc. i belgijskiej. Powstanie, przygotowane przez spisek podchorążych pod wodzą por. P. Wysockiego, rozpoczęło się w Warszawie atakiem na Belweder (® belwederczycy); zamach na w. ks. Konstantego nie udał się. Generalicja pol. sprzeciwiła się powstaniu, natomiast znaczna część wojska wzięła udział w walce; do zwycięstwa przyczynił się lud Warszawy, który zdobył Arsenał. Mimo sukcesu nie ustanowiono rządu i władzę objęła grupa konserwatywna (m.in. F.K. Lubecki-Drucki, A.J. Czartoryski, J.G. Chłopicki, M.G. Radziwiłł); 5 XII ogłosił się dyktatorem Chłopicki i kierownictwo powstania rozpoczęło zabiegi o ugodę z carem. Pod naciskiem opinii publ. i lewicy powstańczej, organizowanej od 1 XII w ® Towarzystwie Patriotycznym (2), pod przywództwem J. Lelewela i M. Mochnackiego, żądającej zdecydowanej walki o niepodległość, sejm zebrany 18 XII uznał powstanie za nar., a 25 I 1831 pod wpływem manifestacji lud. ku czci przywódców ® dekabrystów — zdetronizował Mikołaja I Romanowa. Na przeł. I i II 1831 sejm ustalił formy rządu: utrzymano monarchię konstytucyjną (wobec bezkrólewia władzę najwyższą sprawował sejm); władza wykonawcza należała do 5-osobowego ® Rządu Narodowego (prezes rządu — Czartoryski); znaczne kompetencje uzyskał wódz nacz. mianowany przez sejm (został nim ks. Radziwiłł). Rosyjska ofensywa lutowa pod dowództwem feldmarsz. I.I. Dybicza została, po bitwach pod Stoczkiem i Wawrem, powstrzymana przez Chłopickiego na przedpolu Warszawy pod ® Grochowem (25 II). W myśl planu opracowanego przez szefa sztabu wojska pol., płka I. Prądzyńskiego, armia pol., dowodzona (od 26 II) przez gen. J.Z. Skrzyneckiego, przystąpiła do ofensywy; zwycięstwa pod Wawrem, Dębem Wielkim (31 III) i ® Iganiami (10 IV) nie zadecydowały o sukcesie; 26 V wojska pol. poniosły klęskę pod Ostrołęką.
Próby powstańcze na Litwie, Białorusi, Ukrainie i Wołyniu w poł. 1831 zakończyły się niepowodzeniem. Różne projekty rozwiązania kwestii chłopskiej utknęły w sejmie i nie uchwalono żadnych zmian; mimo złej sytuacji nawoływanie liberałów ziemiańskich do oczynszowania oraz lewicy Tow. Patriotycznego — do uwłaszczenia chłopów (z odszkodowaniem dla ziemian) nie znalazły poparcia wśród konserwatywnej większości sejmowej; w ten sposób przekreślono szansę pozyskania chłopów dla obrony kraju i przekształcenia powstania w wojnę ludową. Tymczasem I.F. Paskiewicz (dow. wojsk ros. po śmierci Dybicza) przekroczył ze swą armią dolną Wisłę (21 VII) i od zach. zbliżał się ku Warszawie. Niepowodzenia i nieudolność dowództwa nacz. pogłębiły niezadowolenie ludu warsz.; 15 VIII, w trakcie inspirowanych przez Tow. Patriotyczne rozruchów, wdarto się do więzień i powieszono kilkudziesięciu aresztowanych szpiegów i generałów podejrzanych o zdradę. J.S. Krukowiecki, nowy prezes rządu (od 17 VIII), był zwolennikiem kapitulacji. W pierwszym dniu szturmu na Warszawę (6 IX) padła — mimo bohaterskiej obrony — umocniona Wola (śmierć gen. J.L. Sowińskiego); 7/8 IX kapitulowała Warszawa. Większość walczącego jeszcze wojska pol. (wódz nacz. — gen. M. Rybiński) oraz cyw. kierownictwo powstania przekroczyły granicę prus. i udały się na emigrację (® Wielka Emigracja). Ostatnie kapitulowały twierdze Modlin (9 X) i Zamość (21 X). Następstwem klęski powstania listopadowego było ograniczenie autonomii Królestwa Pol. i wzmożony ucisk narodu pol. we wszystkich zaborach. Powstanie listopadowe przekreśliło możliwość interwencji ros. w Belgii i Francji. Liberalne i postępowe koła w Niemczech, Szwajcarii i Francji witały wychodźców pol. jako szermierzy wolności.
GROCHÓW, dzielnica mieszkaniowo-przem. w środk.-wsch. części Warszawy (dzielnica Praga Pd. gminy Warszawa-Centrum); 25 II 1831 pod ówczesną wsią G. bitwa (największa w powstaniu listopadowym) między gł. siłami pol. pod dowództwem J. Chłopickiego a armią ros. pod wodzą I.I. Dybicza; mimo ciężkich bojów o Olszynkę Grochowską (odznaczył się tu 4 pułk piechoty — „czwartacy”) — kluczowy punkt w linii obrony wojsk pol. — bitwa nie rozstrzygnięta udaremniła jednak Rosjanom zdobycie Pragi. W 1916 przyłączony do Warszawy; po 1951 znacznie rozbud.; m.in. „Radwar” Centrum Nauk.-Produkcyjne Elektroniki Profesjonalnej, „Mera-Pnefal”, Ośr. Badawczo-Rozwojowy Automatyki Przem., Pol. Zakłady Opt., „PZL-Warszawa II”, Wytwórnia Sprzętu Komunik., Przem. Centrum Optyki; na pn. stacja PKP Olszynka Grochowska; na pd. biegnie Trasa Łazienkowska; w pn.-wsch. części G. ® Olszynka Grochowska.
WAWER, dzielnica we wsch. części Warszawy (gmina Warszawa-Wawer) o charakterze mieszkaniowym; zabudowa willowa. Podczas powstania listopadowego pod W. bitwy między wojskami pol. a armią ros.: 19–20 II 1831 nie rozstrzygnięta, 31 III 1831 zwycięstwo J. Skrzyneckiego; w czasie II wojny świat. w nocy z 26 na 27 XII 1939 egzekucja 107 osób, dokonana przez Niemców; 1951 W. został przyłączony do Warszawy; 1951–60 jedna z 11 dzielnic adm. stolicy; 1960–94 część dzielnicy adm. Praga Pd.; od IV 1994 wraz z Międzylesiem, Aninem, Radością, Miedzeszynem tworzy jedną z 11 gmin warsz. — Warszawa-Wawer. Rezerwat im. Króla Jana Sobieskiego (113,6 ha).
TOWARZYSTWO PATRIOTYCZNE: 1) Tajna organizacja niepodl., zał. 1821 w Warszawie, obejmująca byłych czł. ® Wolnomularstwa Narodowego oraz wielkopol. ® Związku Kosynierów; cel — niepodległość Polski w granicach przedrozbiorowych; środki realizacji nie zostały określone; założycielem i przywódcą Towarzystwa Patriotycznego był mjr W. Łukasiński; po jego aresztowaniu 1822 czołową rolę w organizacji odgrywał ppłk S. Krzyżanowski; przywódcy Towarzystwa Patriotycznego prowadzili rokowania z ros. Tow. Południowym (® dekabryści ) w sprawie współdziałania w wypadku wybuchu rewolucji w Rosji; po upadku powstania dekabrystów i ujawnieniu ich kontaktów z Towarzystwem Patriotycznym — aresztowania i rozbicie organizacji pol.; sąd sejmowy 1827–28 oddalił zarzut zbrodni stanu wysunięty wobec oskarżonych i skazał ich na stosunkowo niewielkie kary więzienia.
2) Towarzystwo Patriotyczne, zw. też Klubem Patriotycznym, organizacja działająca w ® powstaniu listopadowym, zał. w Warszawie 1 XII 1830 (rozbita 4 XII, wznowiła swą działalność 19 I 1831), najczynniejszy i najradykalniejszy odłam obozu powstańczego; cele — walka o utrzymanie i energiczniejsze prowadzenie powstania, obrona swobód obywatelskich, reformy społ. (m.in. poprawa położenia chłopów); pod naciskiem demonstracji zorganizowanej przez Towarzystwo Patriotyczne 25 I 1831 ku czci dekabrystów, sejm zdetronizował Mikołaja I Romanowa; 17 VIII J.S. Krukowiecki zakazał działalności Towarzystwa Patriotycznego widząc w nim inspiratora zamieszek 15 VIII; organizatorami Towarzystwa Patriotycznego byli m.in.: M. Mochnacki, R. Sołtyk, J. Lelewel (prezes), T. Krępowiecki, ksiądz A. Pułaski; z Towarzystwem Patriotycznym były związane „Nowa Polska” i „Gazeta Polska”.
SKRZYNECKI JAN ZYGMUNT (1787–1860), generał; oficer armii Księstwa Warsz. (uczestnik kampanii napoleońskiej) i Królestwa Pol.; w czasie powstania listopadowego odznaczył się w bitwie pod Grochowem, mianowany 26 II 1831 nacz. wodzem; nieudolnością i kunktatorstwem przyczynił się do klęski pod Ostrołęką (26 V) i załamania ofensywy armii powstańczej; usunięty z dowództwa (11 VIII) i z armii (17 VIII); na emigracji 1832–39 gen. dywizji w armii belg.; 1839 powrócił do Krakowa
CZAPSKI JÓZEF KAZIMIERZ (1797–1852), działacz patriotyczny; 1819 przywódca związku młodzieży pol. we Wrocławiu ® Polonia; uczestnik powstania listopadowego, walczył m.in. pod Mińskiem i Ostrołęką; adiutant gen. J.Z. Skrzyneckiego.
NIEMOJOWSKI BONAWENTURA (1787–1835), brat Wincentego, dziad Wacława, działacz polit., publicysta; poseł na sejmy w Królestwie Pol., jeden z przywódców opozycji liberalnej ® kaliszan; w powstaniu listopadowym min. spraw wewn., następnie od 15 VIII 1831 wiceprezes i 8–23 IX prezes Rządu Nar.; przeciwny J.Z. Skrzyneckiemu, podjął decyzję o zbrojnej obronie Warszawy; następnie we Francji, działacz umiarkowanego skrzydła Wielkiej Emigracji, prezes Kom. Tymczasowego Emigracji (1831); współzałożyciel Tow. Pomocy Nauk. (1832); O ostatnich wypadkach rewolucji polskiej (1833).
NIEMOJOWSKI WINCENTY (1784–1834), brat Bonawentury, działacz polit., publicysta; poseł na sejmy Królestwa Pol., gł. przywódca i teoretyk opozycji liberalnej ® kaliszan, prześladowany przez w. ks. Konstantego i rząd Królestwa Pol.; po wybuchu powstania listopadowego 1830–31 w Rządzie Nar.; po upadku powstania skazany na karę śmierci, zamienioną na 10 lat katorgi; zmarł w drodze na Sybir; Głosy posła kaliskiego na sejmie Królestwa Polskiego 1818 (1818).
Adam Mickiewicz, 1798–1855, najwybitniejszy poeta polski, dramaturg i publicysta, czołowy twórca epoki romantyzmu, autor Pana Tadeusza; wykładowca literatur słowiańskich w Paryżu, redaktor „La Tribune des Peuples”; oddziałał na myśl niepodleglościową.
ŁUKASIŃSKI WALERIAN (1786–1868), działacz patriotyczny, major; oficer wojsk Księstwa Warsz., uczestnik kampanii napoleońskich 1807–13; w Królestwie Pol. (od 1817) major 4. pułku piechoty liniowej; od 1811 należał do masonerii; 1819 zał. ® Wolnomularstwo Narodowe, 1821 ® Towarzystwo Patriotyczne (1); powstanie zbrojne odkładał na dalszą przyszłość, uzależniał jego wybuch od sytuacji międzynar.; 1824 skazany na 9 lat ciężkiego więzienia w Zamościu, po zorganizowaniu buntu w więzieniu podwojono Łukasińskiemu karę, po wybuchu powstania listopadowego 1830–31 wywieziony do Twierdzy Szlisselburskiej, gdzie w ciężkich warunkach pozostał do końca życia; 1863–64 napisał Pamiętnik (wyd. 1960, wyd. poprawione 1986). Postać Łukasińskiego znalazła odbicie w literaturze, m.in. w utworach A. Mickiewicza, S. Wyspiańskiego, W. Gąsiorowskiego, T. Hołuja.
WYSOCKI JÓZEF (1809–73), generał; uczestnik powstania listopadowego 1830–31, czł. Tow. Patriotycznego; na emigracji w TDP (kilkakrotnie w Centralizacji), wraz z L. Mierosławskim oprac. plan ogólnonar. powstania 1846; w czasie Wiosny Ludów w krak. Komitecie Nar. objął dyrektoriat wojny, organizator Gwardii Nar.; 1848–49 dow. Legionów pol. na Węgrzech; współzałożyciel pol. szkoły wojsk. w Genui; w powstaniu styczniowym 1863–64 min. wojny, następnie dow. sił zbrojnych na lewym brzegu Wisły; walczył na Wołyniu, aresztowany i do 1865 internowany; następnie we Francji, czł. Kom. Zjednoczenia Emigracji Pol.; Kurs sztuki wojskowej (cz. 1–2 1842–44), Pamiętnik... dowódcy Legionu Polskiego na Węgrzech... (1950).
WYSOCKI PIOTR (1797–1874), oficer armii Królestwa Pol.; podporucznik, instruktor w warsz. Szkole Podchorążych Piechoty, XII 1828 współorganizator i przywódca tajnego związku patriotycznego (zw. Sprzysiężeniem Wysockiego), który doprowadził do wybuchu (29 XI 1830) powstania listopadowego; w czasie obrony Warszawy ranny (IX 1831), wzięty do niewoli i zesłany na Syberię skąd wrócił 1857; Pamiętnik... (t. 1–2 1867).
CHŁOPICKI JÓZEF GRZEGORZ (1771 –1854), generał, dyktator w powstaniu listopadowym; uczestnik wojny pol.-ros. 1792 i powstania kościuszkowskiego, 1797–1806 służył w Legionach pol., 1808–11 dowodził Legią Nadwiślańską w Hiszpanii; w armii Królestwa Pol. był gen. dywizji; 1818 wystąpił z wojska wskutek zatargu z w. ks. Konstantym, zyskując tym popularność; 3 XII 1830 mianowany przez Radę Adm. wodzem nacz.; 5 XII 1830 ogłosił się dyktatorem; przeciwny prowadzeniu zbrojnej walki, usiłował pertraktować z carem Mikołajem I; 17 I 1831 złożył dyktaturę, został doradcą wodza nacz. ks. M.H. Radziwiłła; faktyczny dowódca bitwy pod Grochowem, ciężko ranny; wyjechał do Krakowa, gdzie osiadł na stałe.
PRĄDZYŃSKI IGNACY (1792–1850), generał; wybitny strateg; od 1807 w armii Księstwa Warsz., uczestnik kampanii 1809 i 1812; 1823–24 oprac. techn. projekt budowy Kanału Augustowskiego; związany z wolnomularstwem nar., był współzałożycielem Tow. Patriotycznego, za co 1826–29 został więziony; w powstaniu listopadowym szef sztabu armii pol. i wódz nacz. (16–17 VIII 1831); autor nowatorskich planów operacyjnych, nie wykorzystanych przez dowództwo; 10 IV 1831 odniósł zwycięstwo pod Iganiami; 1832–33 na zesłaniu w Rosji; gł. prace m.in.: O sztuce wojennej — Kurs taktyki (1822–23), Czterej ostatni wodzowie polscy przed sądem historii (1865), Pamiętniki (t. 1–4 1909).
BEM JÓZEF ZACHARIASZ, Murat Paşa (1794–1850), generał wojsk pol., węg. i tur., teoretyk wojsk., artylerzysta; uczestnik kampanii 1812; w wojsku Królestwa Pol. zajmował się teorią i konstrukcją rakiet; 1822 za działalność w Wolnomularstwie Nar. usunięty z wojska; w powstaniu listopadowym odznaczył się pod Iganiami, Ostrołęką i w obronie Warszawy (twórca nowocz. taktyki walki lekkiej artylerii konnej), awansował na gen. brygady; na emigracji we Francji związany z obozem A.J. Czartoryskiego; zabiegał o utworzenie formacji pol. w Belgii i Portugalii; w okresie Wiosny Ludów kierował obroną rewol. Wiednia (październik 1848), 1848–49 dow. węg. wojsk rewol. w Siedmiogrodzie i Banacie oraz organizator Legionu pol., w sierpniu 1849 wódz nacz. armii węg. pod Temeszwarem (ob. Timişoara); po upadku rewolucji węg. przeszedł na terytorium Turcji, przyjął islam i jako Murat Paşa podjął służbę w armii tur.; zmarł na malarię w Aleppo (ob. Halab) w Syrii; Notes sur les fusées incendiares (1819, przekład pol. pt. Uwagi o rakietach zapalających 1953), O powstaniu narodowym w Polsce (1846–48).
DEMBIŃSKI HENRYK (1791–1864), generał, wódz nacz. w powstaniu listopadowym; uczestnik kampanii napoleońskich 1809–14; wrócił do służby w powstaniu listopadowym, walczył w bitwach pod Dębem Wielkim i Ostrołęką, uczestniczył w wyprawie na Litwę, wsławił się doskonale przeprowadzonym z niej odwrotem; VIII 1831 mianowany gen. dywizji i gubernatorem Warszawy; 17–19 VIII wódz nacz. powstania; następnie dowodził dywizją, walczył w obronie Warszawy, po jej kapitulacji zwolennik kontynuowania walki; związany z konserwatystami; na emigracji współpracował z A.J. Czartoryskim; 1848–49 uczestnik rewolucji węg., dow. Armii Pn., szef sztabu i przejściowo wódz nacz.; po klęsce wyjechał do Turcji, następnie do Francji; Pamiętnik o powstaniu w Polsce 1830–1831 (1875).
KRUKOWIECKI JAN STEFAN (1772–1850), generał; uczestnik kampanii napoleońskich 1807–14; od 1813 gen. brygady, od 1818 gen. dywizji; w powstaniu listopadowym początkowo dow. 1. dywizji piechoty, od III 1831 gen. piechoty i gubernator Warszawy, VIII–IX 1831 prezes Rządu Nar. oraz faktyczny wódz w końcowym okresie walk; konserwatysta, zdelegalizował Tow. Patriotyczne; przeciwny kontynuowaniu powstania, rokował z I.F. Paskiewiczem o warunki kapitulacji i zaniedbał przygotowania do obrony stolicy; po kapitulacji na zesłaniu w Wołogdzie; dzienniki.
SOWIŃSKI JÓZEF LONGIN (1777–1831), generał, artylerzysta; wychowanek Szkoły Rycerskiej w Warszawie; uczestnik powstania kościuszkowskiego 1794; oficer armii prus., następnie Księstwa Warsz. (w kampanii 1812 stracił nogę pod Możajskiem); w Królestwie Pol. komendant wojsk. Szkoły Aplikacyjnej (od 1820); podczas powstania listopadowego 1830–31 dow. artylerii garnizonu Warszawy, dyr. generalnej Komisji Rządowej Wojny, gen. brygady; zginął dowodząc obroną Woli podczas szturmu wojsk ros. na Warszawę (6 IX).
Pałela
Wiosną 1800 roku ułani przechodzą do nowo sformowanej Legii Naddunajskiej dowodzonej przez generała Karola Kniaziewicza. Tutaj ułani po wchłonięciu dużej liczby ochotników spośród jeńców austriackich i rosyjskich odtworzyli swój pułk, który liczył już około 700 ludzi. Ponieważ jednak brakowało im koni, w bitwie pod Hohenlinden, w której ułani wybitnie się odznaczyli, brało udział tylko 400 polskich kawalerzystów.
POWSTANIE LISTOPADOWE 1830–31, powstanie nar. przeciw Rosji, rozpoczęte 29 XI 1830, zakończone X 1831; objęło tereny zaboru ros., uzyskało pomoc z pozostałych zaborów. Powstanie listopadowe wybuchło na fali eur. ruchów rewol., ale gł. przyczyną była wewn. sytuacja w Królestwie Pol. (łamanie konstytucji z 1815 przez cara, w. ks. Konstantego i rząd Królestwa, ucisk podatkowy, niespełnienie obietnicy o połączeniu z ziemiami zaboru ros., represje). Wybuch akcji zbrojnej został przyspieszony wskutek przygotowań cara do użycia armii Królestwa Pol. przeciw rewolucjom franc. i belgijskiej. Powstanie, przygotowane przez spisek podchorążych pod wodzą por. P. Wysockiego, rozpoczęło się w Warszawie atakiem na Belweder (® belwederczycy); zamach na w. ks. Konstantego nie udał się. Generalicja pol. sprzeciwiła się powstaniu, natomiast znaczna część wojska wzięła udział w walce; do zwycięstwa przyczynił się lud Warszawy, który zdobył Arsenał. Mimo sukcesu nie ustanowiono rządu i władzę objęła grupa konserwatywna (m.in. F.K. Lubecki-Drucki, A.J. Czartoryski, J.G. Chłopicki, M.G. Radziwiłł); 5 XII ogłosił się dyktatorem Chłopicki i kierownictwo powstania rozpoczęło zabiegi o ugodę z carem. Pod naciskiem opinii publ. i lewicy powstańczej, organizowanej od 1 XII w ® Towarzystwie Patriotycznym (2), pod przywództwem J. Lelewela i M. Mochnackiego, żądającej zdecydowanej walki o niepodległość, sejm zebrany 18 XII uznał powstanie za nar., a 25 I 1831 pod wpływem manifestacji lud. ku czci przywódców ® dekabrystów — zdetronizował Mikołaja I Romanowa. Na przeł. I i II 1831 sejm ustalił formy rządu: utrzymano monarchię konstytucyjną (wobec bezkrólewia władzę najwyższą sprawował sejm); władza wykonawcza należała do 5-osobowego ® Rządu Narodowego (prezes rządu — Czartoryski); znaczne kompetencje uzyskał wódz nacz. mianowany przez sejm (został nim ks. Radziwiłł). Rosyjska ofensywa lutowa pod dowództwem feldmarsz. I.I. Dybicza została, po bitwach pod Stoczkiem i Wawrem, powstrzymana przez Chłopickiego na przedpolu Warszawy pod ® Grochowem (25 II). W myśl planu opracowanego przez szefa sztabu wojska pol., płka I. Prądzyńskiego, armia pol., dowodzona (od 26 II) przez gen. J.Z. Skrzyneckiego, przystąpiła do ofensywy; zwycięstwa pod Wawrem, Dębem Wielkim (31 III) i ® Iganiami (10 IV) nie zadecydowały o sukcesie; 26 V wojska pol. poniosły klęskę pod Ostrołęką.
Próby powstańcze na Litwie, Białorusi, Ukrainie i Wołyniu w poł. 1831 zakończyły się niepowodzeniem. Różne projekty rozwiązania kwestii chłopskiej utknęły w sejmie i nie uchwalono żadnych zmian; mimo złej sytuacji nawoływanie liberałów ziemiańskich do oczynszowania oraz lewicy Tow. Patriotycznego — do uwłaszczenia chłopów (z odszkodowaniem dla ziemian) nie znalazły poparcia wśród konserwatywnej większości sejmowej; w ten sposób przekreślono szansę pozyskania chłopów dla obrony kraju i przekształcenia powstania w wojnę ludową. Tymczasem I.F. Paskiewicz (dow. wojsk ros. po śmierci Dybicza) przekroczył ze swą armią dolną Wisłę (21 VII) i od zach. zbliżał się ku Warszawie. Niepowodzenia i nieudolność dowództwa nacz. pogłębiły niezadowolenie ludu warsz.; 15 VIII, w trakcie inspirowanych przez Tow. Patriotyczne rozruchów, wdarto się do więzień i powieszono kilkudziesięciu aresztowanych szpiegów i generałów podejrzanych o zdradę. J.S. Krukowiecki, nowy prezes rządu (od 17 VIII), był zwolennikiem kapitulacji. W pierwszym dniu szturmu na Warszawę (6 IX) padła — mimo bohaterskiej obrony — umocniona Wola (śmierć gen. J.L. Sowińskiego); 7/8 IX kapitulowała Warszawa. Większość walczącego jeszcze wojska pol. (wódz nacz. — gen. M. Rybiński) oraz cyw. kierownictwo powstania przekroczyły granicę prus. i udały się na emigrację (® Wielka Emigracja). Ostatnie kapitulowały twierdze Modlin (9 X) i Zamość (21 X). Następstwem klęski powstania listopadowego było ograniczenie autonomii Królestwa Pol. i wzmożony ucisk narodu pol. we wszystkich zaborach. Powstanie listopadowe przekreśliło możliwość interwencji ros. w Belgii i Francji. Liberalne i postępowe koła w Niemczech, Szwajcarii i Francji witały wychodźców pol. jako szermierzy wolności.
GROCHÓW, dzielnica mieszkaniowo-przem. w środk.-wsch. części Warszawy (dzielnica Praga Pd. gminy Warszawa-Centrum); 25 II 1831 pod ówczesną wsią G. bitwa (największa w powstaniu listopadowym) między gł. siłami pol. pod dowództwem J. Chłopickiego a armią ros. pod wodzą I.I. Dybicza; mimo ciężkich bojów o Olszynkę Grochowską (odznaczył się tu 4 pułk piechoty — „czwartacy”) — kluczowy punkt w linii obrony wojsk pol. — bitwa nie rozstrzygnięta udaremniła jednak Rosjanom zdobycie Pragi. W 1916 przyłączony do Warszawy; po 1951 znacznie rozbud.; m.in. „Radwar” Centrum Nauk.-Produkcyjne Elektroniki Profesjonalnej, „Mera-Pnefal”, Ośr. Badawczo-Rozwojowy Automatyki Przem., Pol. Zakłady Opt., „PZL-Warszawa II”, Wytwórnia Sprzętu Komunik., Przem. Centrum Optyki; na pn. stacja PKP Olszynka Grochowska; na pd. biegnie Trasa Łazienkowska; w pn.-wsch. części G. ® Olszynka Grochowska.
WAWER, dzielnica we wsch. części Warszawy (gmina Warszawa-Wawer) o charakterze mieszkaniowym; zabudowa willowa. Podczas powstania listopadowego pod W. bitwy między wojskami pol. a armią ros.: 19–20 II 1831 nie rozstrzygnięta, 31 III 1831 zwycięstwo J. Skrzyneckiego; w czasie II wojny świat. w nocy z 26 na 27 XII 1939 egzekucja 107 osób, dokonana przez Niemców; 1951 W. został przyłączony do Warszawy; 1951–60 jedna z 11 dzielnic adm. stolicy; 1960–94 część dzielnicy adm. Praga Pd.; od IV 1994 wraz z Międzylesiem, Aninem, Radością, Miedzeszynem tworzy jedną z 11 gmin warsz. — Warszawa-Wawer. Rezerwat im. Króla Jana Sobieskiego (113,6 ha).
TOWARZYSTWO PATRIOTYCZNE: 1) Tajna organizacja niepodl., zał. 1821 w Warszawie, obejmująca byłych czł. ® Wolnomularstwa Narodowego oraz wielkopol. ® Związku Kosynierów; cel — niepodległość Polski w granicach przedrozbiorowych; środki realizacji nie zostały określone; założycielem i przywódcą Towarzystwa Patriotycznego był mjr W. Łukasiński; po jego aresztowaniu 1822 czołową rolę w organizacji odgrywał ppłk S. Krzyżanowski; przywódcy Towarzystwa Patriotycznego prowadzili rokowania z ros. Tow. Południowym (® dekabryści ) w sprawie współdziałania w wypadku wybuchu rewolucji w Rosji; po upadku powstania dekabrystów i ujawnieniu ich kontaktów z Towarzystwem Patriotycznym — aresztowania i rozbicie organizacji pol.; sąd sejmowy 1827–28 oddalił zarzut zbrodni stanu wysunięty wobec oskarżonych i skazał ich na stosunkowo niewielkie kary więzienia.
2) Towarzystwo Patriotyczne, zw. też Klubem Patriotycznym, organizacja działająca w ® powstaniu listopadowym, zał. w Warszawie 1 XII 1830 (rozbita 4 XII, wznowiła swą działalność 19 I 1831), najczynniejszy i najradykalniejszy odłam obozu powstańczego; cele — walka o utrzymanie i energiczniejsze prowadzenie powstania, obrona swobód obywatelskich, reformy społ. (m.in. poprawa położenia chłopów); pod naciskiem demonstracji zorganizowanej przez Towarzystwo Patriotyczne 25 I 1831 ku czci dekabrystów, sejm zdetronizował Mikołaja I Romanowa; 17 VIII J.S. Krukowiecki zakazał działalności Towarzystwa Patriotycznego widząc w nim inspiratora zamieszek 15 VIII; organizatorami Towarzystwa Patriotycznego byli m.in.: M. Mochnacki, R. Sołtyk, J. Lelewel (prezes), T. Krępowiecki, ksiądz A. Pułaski; z Towarzystwem Patriotycznym były związane „Nowa Polska” i „Gazeta Polska”.
SKRZYNECKI JAN ZYGMUNT (1787–1860), generał; oficer armii Księstwa Warsz. (uczestnik kampanii napoleońskiej) i Królestwa Pol.; w czasie powstania listopadowego odznaczył się w bitwie pod Grochowem, mianowany 26 II 1831 nacz. wodzem; nieudolnością i kunktatorstwem przyczynił się do klęski pod Ostrołęką (26 V) i załamania ofensywy armii powstańczej; usunięty z dowództwa (11 VIII) i z armii (17 VIII); na emigracji 1832–39 gen. dywizji w armii belg.; 1839 powrócił do Krakowa
CZAPSKI JÓZEF KAZIMIERZ (1797–1852), działacz patriotyczny; 1819 przywódca związku młodzieży pol. we Wrocławiu ® Polonia; uczestnik powstania listopadowego, walczył m.in. pod Mińskiem i Ostrołęką; adiutant gen. J.Z. Skrzyneckiego.
NIEMOJOWSKI BONAWENTURA (1787–1835), brat Wincentego, dziad Wacława, działacz polit., publicysta; poseł na sejmy w Królestwie Pol., jeden z przywódców opozycji liberalnej ® kaliszan; w powstaniu listopadowym min. spraw wewn., następnie od 15 VIII 1831 wiceprezes i 8–23 IX prezes Rządu Nar.; przeciwny J.Z. Skrzyneckiemu, podjął decyzję o zbrojnej obronie Warszawy; następnie we Francji, działacz umiarkowanego skrzydła Wielkiej Emigracji, prezes Kom. Tymczasowego Emigracji (1831); współzałożyciel Tow. Pomocy Nauk. (1832); O ostatnich wypadkach rewolucji polskiej (1833).
NIEMOJOWSKI WINCENTY (1784–1834), brat Bonawentury, działacz polit., publicysta; poseł na sejmy Królestwa Pol., gł. przywódca i teoretyk opozycji liberalnej ® kaliszan, prześladowany przez w. ks. Konstantego i rząd Królestwa Pol.; po wybuchu powstania listopadowego 1830–31 w Rządzie Nar.; po upadku powstania skazany na karę śmierci, zamienioną na 10 lat katorgi; zmarł w drodze na Sybir; Głosy posła kaliskiego na sejmie Królestwa Polskiego 1818 (1818).
Adam Mickiewicz, 1798–1855, najwybitniejszy poeta polski, dramaturg i publicysta, czołowy twórca epoki romantyzmu, autor Pana Tadeusza; wykładowca literatur słowiańskich w Paryżu, redaktor „La Tribune des Peuples”; oddziałał na myśl niepodleglościową.
ŁUKASIŃSKI WALERIAN (1786–1868), działacz patriotyczny, major; oficer wojsk Księstwa Warsz., uczestnik kampanii napoleońskich 1807–13; w Królestwie Pol. (od 1817) major 4. pułku piechoty liniowej; od 1811 należał do masonerii; 1819 zał. ® Wolnomularstwo Narodowe, 1821 ® Towarzystwo Patriotyczne (1); powstanie zbrojne odkładał na dalszą przyszłość, uzależniał jego wybuch od sytuacji międzynar.; 1824 skazany na 9 lat ciężkiego więzienia w Zamościu, po zorganizowaniu buntu w więzieniu podwojono Łukasińskiemu karę, po wybuchu powstania listopadowego 1830–31 wywieziony do Twierdzy Szlisselburskiej, gdzie w ciężkich warunkach pozostał do końca życia; 1863–64 napisał Pamiętnik (wyd. 1960, wyd. poprawione 1986). Postać Łukasińskiego znalazła odbicie w literaturze, m.in. w utworach A. Mickiewicza, S. Wyspiańskiego, W. Gąsiorowskiego, T. Hołuja.
WYSOCKI JÓZEF (1809–73), generał; uczestnik powstania listopadowego 1830–31, czł. Tow. Patriotycznego; na emigracji w TDP (kilkakrotnie w Centralizacji), wraz z L. Mierosławskim oprac. plan ogólnonar. powstania 1846; w czasie Wiosny Ludów w krak. Komitecie Nar. objął dyrektoriat wojny, organizator Gwardii Nar.; 1848–49 dow. Legionów pol. na Węgrzech; współzałożyciel pol. szkoły wojsk. w Genui; w powstaniu styczniowym 1863–64 min. wojny, następnie dow. sił zbrojnych na lewym brzegu Wisły; walczył na Wołyniu, aresztowany i do 1865 internowany; następnie we Francji, czł. Kom. Zjednoczenia Emigracji Pol.; Kurs sztuki wojskowej (cz. 1–2 1842–44), Pamiętnik... dowódcy Legionu Polskiego na Węgrzech... (1950).
WYSOCKI PIOTR (1797–1874), oficer armii Królestwa Pol.; podporucznik, instruktor w warsz. Szkole Podchorążych Piechoty, XII 1828 współorganizator i przywódca tajnego związku patriotycznego (zw. Sprzysiężeniem Wysockiego), który doprowadził do wybuchu (29 XI 1830) powstania listopadowego; w czasie obrony Warszawy ranny (IX 1831), wzięty do niewoli i zesłany na Syberię skąd wrócił 1857; Pamiętnik... (t. 1–2 1867).
CHŁOPICKI JÓZEF GRZEGORZ (1771 –1854), generał, dyktator w powstaniu listopadowym; uczestnik wojny pol.-ros. 1792 i powstania kościuszkowskiego, 1797–1806 służył w Legionach pol., 1808–11 dowodził Legią Nadwiślańską w Hiszpanii; w armii Królestwa Pol. był gen. dywizji; 1818 wystąpił z wojska wskutek zatargu z w. ks. Konstantym, zyskując tym popularność; 3 XII 1830 mianowany przez Radę Adm. wodzem nacz.; 5 XII 1830 ogłosił się dyktatorem; przeciwny prowadzeniu zbrojnej walki, usiłował pertraktować z carem Mikołajem I; 17 I 1831 złożył dyktaturę, został doradcą wodza nacz. ks. M.H. Radziwiłła; faktyczny dowódca bitwy pod Grochowem, ciężko ranny; wyjechał do Krakowa, gdzie osiadł na stałe.
PRĄDZYŃSKI IGNACY (1792–1850), generał; wybitny strateg; od 1807 w armii Księstwa Warsz., uczestnik kampanii 1809 i 1812; 1823–24 oprac. techn. projekt budowy Kanału Augustowskiego; związany z wolnomularstwem nar., był współzałożycielem Tow. Patriotycznego, za co 1826–29 został więziony; w powstaniu listopadowym szef sztabu armii pol. i wódz nacz. (16–17 VIII 1831); autor nowatorskich planów operacyjnych, nie wykorzystanych przez dowództwo; 10 IV 1831 odniósł zwycięstwo pod Iganiami; 1832–33 na zesłaniu w Rosji; gł. prace m.in.: O sztuce wojennej — Kurs taktyki (1822–23), Czterej ostatni wodzowie polscy przed sądem historii (1865), Pamiętniki (t. 1–4 1909).
BEM JÓZEF ZACHARIASZ, Murat Paşa (1794–1850), generał wojsk pol., węg. i tur., teoretyk wojsk., artylerzysta; uczestnik kampanii 1812; w wojsku Królestwa Pol. zajmował się teorią i konstrukcją rakiet; 1822 za działalność w Wolnomularstwie Nar. usunięty z wojska; w powstaniu listopadowym odznaczył się pod Iganiami, Ostrołęką i w obronie Warszawy (twórca nowocz. taktyki walki lekkiej artylerii konnej), awansował na gen. brygady; na emigracji we Francji związany z obozem A.J. Czartoryskiego; zabiegał o utworzenie formacji pol. w Belgii i Portugalii; w okresie Wiosny Ludów kierował obroną rewol. Wiednia (październik 1848), 1848–49 dow. węg. wojsk rewol. w Siedmiogrodzie i Banacie oraz organizator Legionu pol., w sierpniu 1849 wódz nacz. armii węg. pod Temeszwarem (ob. Timişoara); po upadku rewolucji węg. przeszedł na terytorium Turcji, przyjął islam i jako Murat Paşa podjął służbę w armii tur.; zmarł na malarię w Aleppo (ob. Halab) w Syrii; Notes sur les fusées incendiares (1819, przekład pol. pt. Uwagi o rakietach zapalających 1953), O powstaniu narodowym w Polsce (1846–48).
DEMBIŃSKI HENRYK (1791–1864), generał, wódz nacz. w powstaniu listopadowym; uczestnik kampanii napoleońskich 1809–14; wrócił do służby w powstaniu listopadowym, walczył w bitwach pod Dębem Wielkim i Ostrołęką, uczestniczył w wyprawie na Litwę, wsławił się doskonale przeprowadzonym z niej odwrotem; VIII 1831 mianowany gen. dywizji i gubernatorem Warszawy; 17–19 VIII wódz nacz. powstania; następnie dowodził dywizją, walczył w obronie Warszawy, po jej kapitulacji zwolennik kontynuowania walki; związany z konserwatystami; na emigracji współpracował z A.J. Czartoryskim; 1848–49 uczestnik rewolucji węg., dow. Armii Pn., szef sztabu i przejściowo wódz nacz.; po klęsce wyjechał do Turcji, następnie do Francji; Pamiętnik o powstaniu w Polsce 1830–1831 (1875).
KRUKOWIECKI JAN STEFAN (1772–1850), generał; uczestnik kampanii napoleońskich 1807–14; od 1813 gen. brygady, od 1818 gen. dywizji; w powstaniu listopadowym początkowo dow. 1. dywizji piechoty, od III 1831 gen. piechoty i gubernator Warszawy, VIII–IX 1831 prezes Rządu Nar. oraz faktyczny wódz w końcowym okresie walk; konserwatysta, zdelegalizował Tow. Patriotyczne; przeciwny kontynuowaniu powstania, rokował z I.F. Paskiewiczem o warunki kapitulacji i zaniedbał przygotowania do obrony stolicy; po kapitulacji na zesłaniu w Wołogdzie; dzienniki.
SOWIŃSKI JÓZEF LONGIN (1777–1831), generał, artylerzysta; wychowanek Szkoły Rycerskiej w Warszawie; uczestnik powstania kościuszkowskiego 1794; oficer armii prus., następnie Księstwa Warsz. (w kampanii 1812 stracił nogę pod Możajskiem); w Królestwie Pol. komendant wojsk. Szkoły Aplikacyjnej (od 1820); podczas powstania listopadowego 1830–31 dow. artylerii garnizonu Warszawy, dyr. generalnej Komisji Rządowej Wojny, gen. brygady; zginął dowodząc obroną Woli podczas szturmu wojsk ros. na Warszawę (6 IX).
tutaj pisze wszystko,mam nadzieje że pomogłam