pawelkwasnik
CESARSTWO (łac. imperium, wł. impero, fran. empire, hiszp. Imperio; port. Império; ang. Empire; niem. Kaisertum; rzecz. tworzony w poszcz. językach bądź od imienia Caesar, bądź od tytułu imperator, oznaczającego początkowo dowódcę armii, a następnie przybieranego przez cesarzy jako praenomen /Imperator Caesar/) - 1. forma władzy monarchicznej o zasięgu i aspiracjach uniwersalistycznych, obejmujących in potentia cały dostępny i zamieszkały przez ludzi świat (gr. oikoumene /oikouméne/), po chrystianizacji c. - przez wszystkich chrześcijan, jako byt polityczny odwzorowujący na ziemi ład boski; 2. "mieszana" (genetycznie i ideologicznie republikańska, a instytucjonalnie i faktycznie monarchiczna) forma władzy jednostkowej oraz również "mieszany" - narodowy, lecz reprezentujący (nietradycyjną i niechrześcijańską) ideę uniwersalistyczną - typ ustroju: w tym znaczeniu - I (1804-1814/1815) i II (1852-1870) C. Francuskie /Empire Français/; 3. państwo wielonarodowe, skupiające (jak np. C. Austriackie 1804-1918) kilka królestw i księstw o własnej tradycji narodowo-państwowej, pod berłem jednego władcy noszącego tytuł cesarza i będącego głową Domu Cesarskiego; 4. państwo narodowe, ale o strukturze federacyjnej (związkowej), której głową jest władca noszący tytuł cesarza (np. C. Niemieckie 1871-1918), zachowujące w swoich częściach składowych królestwa i księstwa z ograniczoną suwerennością, ale z własnymi dynastami. Przejściowo, ustrojową formę imperialną przybrały niektóre państwa pokolonialne, zwłaszcza o dużych obszarach (C. Meksyku 1822-1823 oraz 1864-1867, C. Brazylii 1822-1889), ale również małe Haiti (1804-1806 i 1849-1859), a w XX w. C. Środkowoafrykańskie (1976-1979). Odrębnym przypadkiem jest faktyczne istnienie wielonarodowego imperium, którego władca (lub spowinowaceni w obrębie jednej dynastii władcy) nie sięga po tytuł cesarski, a zachowuje "narodowy" tytuł królewski lub wielkoksiążęcy (system państw jagiellońskich: Litwa, Polska, Czechy, Węgry i ich lenna w latach 1471-1526; nowożytne British Empire - tu także odwrotna hierarchia tytułów, od czasu przyjęcia /1876/ przez królów Zjednoczonego Królestwa tytułu cesarza Indii). W nauce europejskiej przyjęte jest również określanie mianem c. egzotycznych imperiów o wielkim obszarze lub posiadających władcę, którego prymat uznawany jest przez podrzędniejszych monarchów (Chiny, Indie, imperium Khmerów, Turcja, Persja /Iran/, Etiopia, arabskie imperia Almorawidów, Almohadów i in., prekolumbijskie imperia Azteków i Inków).